U „Sl. glasniku RS“, br. 73/2018 objavljen je Zakon o izmenama i dopunama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (u daljem tekstu: Izmene), koji se primenjuje od 30. septembra 2018. godine, dok je primena pojedinih odredbi odložena za 1. januar 2019. godine, što će u nastavku komentara biti naglašeno kod svake pojedinačne izmene čija se primena odlaže.
Među najvažnijim novinama koje donosi jeste ukidanje Zakona o privremenom uređivanju načina isplate penzija („Sl. glasnik RS”, br. 116/14 i 99/16), tako da osnov za isplatu penzije za mesec oktobar 2018. godine i njeno dalje usklađivanje, čini penzija isplaćena, odnosno pripadajuća za mesec oktobar 2014. godine, usklađena prema važećim propisima. Za korisnike penzije, koji nisu bili u isplati za mesec oktobar 2014. godine, već posle tog meseca, osnov za isplatu penzije za mesec oktobar 2018. godine i njeno dalje usklađivanje, čini prva pripadajuća penzija, u skladu sa Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju (u daljem tekstu: Zakon), usklađena prema važećim propisima. Dospele, a neisplaćene penzije zaključno sa penzijama za septembar 2018. godine, isplatiće se u skladu sa odredbama Zakona o privremenom uređivanju načina isplate penzija.
Ukidanjem Zakona o privremenom uređivanju načina isplate penzija, visina penzija u isplati se vraća na nivo bez umanjenja. Međutim, zaboravlja se vrlo bitna činjenica da se pri vraćanju visine penzije na nivo iz 2014. godine ne uzima u obzir i procenat za koji bi penzija morala biti usklađena da nije bilo primene pomenutog zakona, na koji način se ne može govoriti o očuvanju adekvatnog nivoa penzija s obzirom da nivo iz 2014. godine svakako nije adekvatan ako uzmemo u obzir sve parametre koji utiču na njegovu visinu.
Kako su u pitanju obimne i značajne izmene i dopune, u nastavku teksta posvetiću pažnju svakoj izmeni i dopuni ponaosob i ukazati na prednosti i nedostatke koje sa sobom donose i ujedno pružiti njihov sadržinski prikaz.
SADRŽINSKI PRIKAZ IZMENA I DOPUNA
Prva izmena vezana je za osiguranike samostalnih delatnosti, konkretno lica koja su osnivači, odnosno članovi privrednih društava u skladu sa zakonom, koji u njima rade, bez obzira da li su u radnom odnosu u privrednom društvu čiji su osnivač odnosno član (član 12. stav 1. tač. 2)) i istom je izvršeno usaglašavanje sa odredbama Zakona o privrednim društvima („Sl. glasnik RS“, br. 36/2011, 99/2011, 83/2014-dr.zakon, 5/2015 i 44/2018) time što se precizira šta se smatra pod navedenim radom u smislu stava 1. ovog člana, tako što se u stavu 2. briše deo odredbe „kao i obavljanje poslovodstvenih ovlašćenja i poslova upravljanja u skladu sa zakonom kojim se uređuje položaj privrednih društava”. Stav 2. nakon izmena glasi:
„Radom u smislu stava 1. tačka 2) ovog člana smatra se i predstavljanje i zastupanje privrednih društava od strane njihovih osnivača, odnosno članova na osnovu upisa u registar nadležne organizacije.“
Druga izmena odnosi se na član 15. stav 3. Zakona i njome se, kao novina, propisuje da licima koja nisu obavezno osigurana u smislu ovog zakona, odnosno nisu korisnici prava na penziju a uključila su se u obavezno osiguranje i obezbedila prava iz ovog osiguranja pod uslovima, u obimu i na način predviđen ovim Zakonom, svojstvo osiguranika prestaje danom za koji se lice u zahtevu opredeli „ili ako doprinos ne plati u roku od šest meseci od dana dospelosti”.
Dakle, svojstvo osiguranika u smislu člana 15. Zakona prestaje u dva slučaja:
1) danom za koji se lice u zahtevu opredeli,
2) ako doprinos ne plati u roku od šest meseci od dana dospelosti, u kom slučaju svojstvo osiguranika prestaje najranije sa poslednjim danom za koji je doprinos plaćen.
Iako je cilj predmetne izmene bio da se eliminišu problemi koji nastaju neblagovremenom odjavom osiguranika koji su to svojstvo stekli uključivanjem u obavezno osiguranje u skladu sa ovim članom, kao i da se izbegne utvrđivanje dugova nastalih po tom osnovu na ime neuplaćenih doprinosa za pio, ipak nisam sigurna da li je ovakvo rešenje najidealnije iz ugla samog fonda, imajući u vidu da će usled ove izmene fond izgubiti značajan priliv sredstava (posebno od naplate kamate) od osiguranika koji doprinose nisu izmirivali redovno (svakog meseca), već sa višemesečnim zakašnjenjem.
Prelaznim odredbama je propisano da će se izmene člana 15. Zakona primenjivati i na osiguranike kojima je utvrđeno pravo na produženo osiguranje i na zatečene korisnike iz člana 15. i 255. Zakona, kojima će fond, u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu Izmena, po službenoj dužnosti doneti rešenje:
1) o prestanku svojstva osiguranika,
2) o izmeni rešenja kojim je utvrđen prestanak svojstva osiguranika, a nije izmiren dug po tom osnovu.
Dakle, fond je u obavezi da u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu Izmena tj. do 30. septembra 2019. godine, po službenoj dužnosti donese rešenja o prestanku svojstva osiguranika, odnosno o izmeni rešenja kojim je utvrđen prestanak svojstva osiguranika, a nije izmiren dug po tom osnovu.
I Osiguranici kojima se staž osiguranja
računa sa uvećanim trajanjem („beneficirani staž“)
Bitnije izmene vezane su i za osiguranike kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, pa se tako starosna granica, za osiguranike koji imaju 2/3 efektivno provedenih na poslovima na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 18 meseci u odnosu na ukupno vreme efektivno provedeno na radnim mestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem, može snižavati najviše do 50 godina života.
U cilju zaštite suštine prava na snižavanje starosne granice najviše do 50 godina života za osiguranike koji rade ili su radili na poslovima sa maksimalnim stepenom uvećanja staža osiguranja (12-18) i sprečavanja mogućih zloupotreba, propisuje se da je za ove osiguranike uslov za ostvarivanje navedenog prava, da imaju navršene 2/3 efektivno provedene na poslovima sa maksimalnim stepenom uvećanja staža osiguranja (12-18), u odnosu na ukupno efektivno vreme provedeno na radnim mestima na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem.
Izmenjen je i član 46. Zakona tako da nakon izmena glasi: “U staž osiguranja, u smislu člana 44. ovog zakona, osiguraniku se računa vreme za koje je plaćen doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje po bilo kom osnovu za koji postoji obaveza plaćanja doprinosa u skladu sa zakonom.”.
Član 56. koji se odnosi na radna mesta, odnosno poslove na kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem za zaposlene u MUP, pripadnike Bezbednosno-informativne agencije, Vojnobezbednosne i Vojnoobaveštajne agencije, u organu nadležnom za spoljne poslove koji rade na određenim poslovima pod posebnim uslovima, profesionalne pripadnike Vojske Srbije, zaposlene u Upravi, ovlašćenom službenom licu Poreske policije, dopunjen je novim stavovima 2. i 3. koji glase:
„Radna mesta iz stava 1. ovog člana utvrđuju se na osnovu akta o kriterijumima, načinu i postupku za njihovo utvrđivanje, koji donosi nadležni ministar u skladu sa zakonom, odnosno direktor Bezbednosno-informativne agencije, sporazumno sa ministrom nadležnim za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja.
Za pripremu akta iz stava 2. ovog člana, ministar nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja obrazuje stručnu komisiju.”
Navedeni akti doneće se u roku od 18 meseci od dana stupanja na snagu Izmena.
Novinu predstavlja i član 70g kojim se određuje visina prevremene starosne penzije osiguranicima kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem:
„Izuzetno od čl. 70a i 70b Zakona, osiguranicima kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem i koji imaju pravo na snižavanje starosne granice primenom člana 20. ovog zakona za priznavanje prava na starosnu penziju, visina prevremene starosne penzije određuje se tako što se umanjenje vrši za svaki mesec ranijeg odlaska u penziju u odnosu na starosnu granicu utvrđenu snižavanjem.”
Izvršena je promena načina obračuna visine prevremene starosne penzije za ove osiguranike tako što se penali računaju u odnosu na sniženu starosnu granicu za svakog konkretnog osiguranika, čime se pravednije obračunava visina prevremene starosne penzije za ove osiguranike jer se uzima u obzir snižena, a ne opšta starosna granica kao do sada.
Prelaznim i završnim odredbama propisano je da korisnicima prevremene starosne penzije koji su imali pravo na snižavanje starosne granice primenom člana 20. Zakona (osiguranicima kojima se staž osiguranja računa sa uvećanim trajanjem), za priznavanje prava na starosnu penziju, visina prevremene starosne penzije ponovo će se odrediti u skladu sa članom 70g Zakona, a u odnosu na potrebne i navršene godine života u momentu ostvarivanja prava. Penzija se isplaćuje počev od dana stupanja na snagu Izmena (od 30. septembra 2018. god.), a fond je dužan da po službenoj dužnosti izmeni rešenja u roku od 90 dana od dana stupanja na snagu Izmena.
II Godišnji lični koeficijent
Novinu predstavlja određivanje godišnjeg ličnog koeficijenta za kalendarsku godinu u kojoj se ostvaruje pravo čime se delom rešava dosadašnji problem donošenja privremenih rešenja zbog nedostatka podataka o prosečnoj zaradi za godinu u kojoj se ostvaruje pravo na penziju, tako da se ne čeka kraj kalendarske godine. Godišnji lični koeficijent propisan je novododatim članom 63a koji glasi:
„Izuzetno od člana 63. st. 1. i 3. ovog zakona, godišnji lični koeficijent za kalendarsku godinu u kojoj se ostvaruje pravo predstavlja odnos ukupne zarade, osnovice osiguranja i visine ugovorene naknade osiguranika, ostvarene za tu kalendarsku godinu i obračunskog iznosa prosečne godišnje zarade za istu kalendarsku godinu.
Obračunski iznos prosečne godišnje zarade iz stava 1. ovog člana izračunava se tako što se prosečna mesečna zarada u Republici za period od početka kalendarske godine zaključno sa mesecom koji dva meseca prethodi mesecu u kojem osiguranik ostvaruje pravo, pomnoži brojem 12.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, obračunski iznos prosečne godišnje zarade za osiguranike koji ostvaruju pravo u januaru i februaru izračunava se tako što se prosečna mesečna zarada u Republici za januar te godine pomnoži brojem 12.
Podatak o prosečnoj mesečnoj zaradi u Republici za period od početka kalendarske godine do kraja svakog meseca u kalendarskoj godini, objavljuje organ nadležan za poslove statistike.
Podatak o obračunskom iznosu prosečne godišnje zarade utvrđuje i objavljuje fond.”
Primena odredbi ovog člana počinje od 1. januara 2019. godine.
Izmenjen je i član 66. stav 2. tako što je propisano da „osiguraniku za koga u matičnoj evidenciji nisu utvrđeni podaci o zaradi, naknadi zarade, odnosno osnovici osiguranja za pojedine kalendarske godine za izračunavanje godišnjeg ličnog koeficijenta, za te kalendarske godine uzima se vrednost ličnog koeficijenta utvrđena na način propisan članom 67. ovog zakona.”
Članom 67. propisano je da se lični koeficijent utvrđuje tako što se zbir godišnjih ličnih koeficijenata iz čl. 63. do 66. ovog zakona podeli sa periodom (godine, meseci i dani) za koje su obračunati, s tim što se svaka godina računa kao 1, svaki mesec kao 0,0833, a svaki dan kao 0,00278. Kao jedan mesec, računa se kalendarski mesec, odnosno 30 dana.
Prelaznim i završnim odredbama propisano je da korisniku kome je primenom člana 66. stav 2. Zakona godišnji lični koeficijent utvrđen pre stupanja na snagu ovih izmena, a koji u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovih izmena podnese zahtev fondu za izmenu rešenja, novi iznos penzije pripada od dana stupanja na snagu ovog zakona. Dakle, novi iznos penzije korisniku pripada od 30. septembra 2018. godine.
III Usklađivanje penzije
U delu kojim se uređuje usklađivanje penzije, a u vezi sa ukidanjem Zakona o privremenom uređivanju načina isplate penzija („Sl. glasnik RS”, broj 116/14), izvršena je i izmena člana 80b koji glasi: „Izuzetno od člana 80. ovog zakona, do dostizanja finansijske održivosti sistema penzijskog i invalidskog osiguranja, penzije će se usklađivati na način utvrđen propisima kojima se uređuje budžet i budžetski sistem.”
Umesto usklađivanja penzija dva puta godišnje (aprila i oktobra meseca tekuće godine) sa kretanjem potrošačkih cena i BDP, nastavlja se trend koji je uveden za vreme primene Zakona o privremenom uređivanju načina isplate penzija, da se penzije mogu povećavati samo u skladu sa zakonom kojim se uređuje budžetski sistem i zakonom kojim se uređuje budžet. Iako je predmetni zakon prestao da važi, usklađivanje koje je bilo posledica njegove primene i dalje ostaje na snazi i kosi se sa opštim principima na kojima počiva sistem socijalnog osiguranja čime se unosi neizvesnost i nesigurnost, kako za zatečene korisnike, tako i za sve buduće.
IV Revizija priznatih prava iz
penzijskog i invalidskog osiguranja
U delu ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, izmenjen je član 96. stav 1. Zakona: „Promene u stanju invalidnosti, potrebe za pomoći i negom drugog lica i telesnog oštećenja koje su od uticaja na pravo priznato pravnosnažnim rešenjem, utvrđuju se u postupku pokrenutom na zahtev osiguranika, korisnika prava, odnosno po službenoj dužnosti, u skladu sa opštim aktom fonda.”, dok su stavovi 2. i 3. brisani.
Navedenim (brisanim) stavovima bilo je propisano da:
„(2) Fond određuje obavezan kontrolni pregled korisnika prava, najkasnije u roku od tri godine od dana utvrđivanja invalidnosti, osim u slučajevima predviđenim opštim aktom fonda.
(3) Na akt iz stava 2. ovog člana saglasnost sporazumno daju ministar nadležan za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja i ministar nadležan za poslove zdravlja.“
Ukinut je obavezni kontrolni pregled korisnika invalidske penzije s obzirom da već postoji osnov po kome fond, po službenoj dužnosti, može da pokrene postupak za utvrđivanje promena u stanju invalidnosti, potrebe za pomoći i negom drugog lica i telesnog oštećenja, koje su od uticaja na ova prava, s tim što će se odredbama opšteg akta fonda precizirati razlozi i slučajevi u kojima će fond pokrenuti postupak u skladu sa navedenom odredbom.
Interesantno je pitanje koje se nameće, na osnovu kojih činjenica fond inicira postupak revizije, zapravo kako dolazi do saznanja o predmetnim promenama ako sam korisnik nije pokrenuo postupak? Pretpostavljam da će navedeno biti regulisano opštim aktom fonda s obzirom da do sada to nije bio slučaj.
Sporna primena pomenutog člana 96. bila je tema mog komentara „Revizija invalidskih penzija stečenih po zakonu“, Irena Drča, dipl. prav. objavljenom na Pravnom Portalu septembra 2014. u kome sam se, pored pomenutog člana 96. Zakona, bavila i spornom primenom i važenjem člana 240. Zakona koji je prestao da važi još 9. aprila 2008. godine, ali i pored te činjenice još uvek egzistira u prečišćenom tekstu Zakona, kako tada, tako i nakon ovih Izmena:
„Rešenja kojima su, do dana stupanja na snagu ovog zakona, priznata prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ili kojima je utvrđen penzijski staž, a kojima je očigledno povređen materijalni zakon, mogu se ukinuti po pravu nadzora i po proteku roka utvrđenog zakonom kojim je uređen opšti upravni postupak, u roku od pet godina od dana stupanja na snagu ovog zakona.
Nalazi i mišljenja organa veštačenja na osnovu kojih su, do dana stupanja na snagu ovog zakona, priznata prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja po osnovu invalidnosti, mogu se preispitivati po službenoj dužnosti u roku od pet godina od dana stupanja na snagu ovog zakona.“
Koji su razlozi što se njegova nezakonita primena godinama (od 2003. god. kada je Zakon objavljen i stupio na snagu) očigledno „s namerom“ održava u pravnom poretku, nije poznato.
V Rešenje o penziji
Značajnu novinu predstavlja izmena koja se odnosi na slučajeve donošenja privremenog rešenja o akontativnom iznosu penzije i rokovima za donošenje konačnog rešenja i u vezi sa tim isplata razlike ako je korisniku isplaćen manji akontativni iznos penzije od konačnog iznosa, odnosno obaveza povraćaja više isplaćenog iznosa.
U cilju smanjenja broja privremenih rešenja fonda uvodi se promena u načinu obračuna poslednje godine staža osiguranja. Naime, u dosadašnjoj praksi, poslednju godinu staža osiguranja je bilo moguće obračunati tek po isteku godine, kada Republički zavod za statistiku objavi prosečnu godišnju zaradu u Republici, tako da je fond usled te činjenice morao da donosi privremena rešenja.
Novododati član 98a glasi:
„Ako su ispunjeni uslovi za ostvarivanje prava na penziju, ali se, na osnovu činjenica i podataka utvrđenih u matičnoj evidenciji, ne može odlučiti o konačnom iznosu penzije, donosi se privremeno rešenje o akontativnom iznosu penzije, u kome mora biti izričito naglašeno iz kojih razloga nije moguće odrediti konačan iznos penzije.
Akontativan iznos penzije određuje se prema podacima kojima raspolaže fond i usklađuje se na način predviđen za usklađivanje penzija.
Nakon utvrđivanja nedostajućih činjenica i podataka, privremeno rešenje iz stava 1. ovog člana se, po službenoj dužnosti, zamenjuje rešenjem kojim se određuje konačan iznos penzije, od dana utvrđivanja prava na penziju.
U slučaju da u roku od tri godine od dana pravnosnažnosti privremenog rešenja iz stava 1. ovog člana nisu utvrđene nedostajuće činjenice i podaci, akontativni iznos penzije postaje konačan, o čemu se donosi rešenje po službenoj dužnosti.
Ako se utvrdi da je korisniku isplaćen manji akontativni iznos penzije od konačnog iznosa, fond će isplatu iznosa razlike izvršiti korisniku u celosti odjednom.
Ako se utvrdi da je korisniku isplaćen veći akontativni iznos penzije od konačnog iznosa, Fond donosi rešenje o obavezi povraćaja više isplaćenog iznosa. O načinu povraćaja, fond i korisnik penzije sporazumevaju se.
Ukoliko se fond i korisnik ne sporazumeju o načinu povraćaja iznosa razlike iz stava 6. ovog člana, fond će vršiti obustavu do 1/3 mesečnog iznosa penzije, sve dok se na taj način iznos razlike ne izmiri.”
O problematici donošenja privremenih rešenja i problemima koji su se usled toga javljali u praksi pisala sam decembra 2014. god. u komentaru „Starosna penzija u skladu sa aktuelnim izmenama zakona“, Irena Drča, dipl. prav. objavljenom na Pravnom Portalu, u kome sam istakla sledeće:
„Rešenja koja donosi fond pio imaju karakter privremenih rešenja usled nepostojanja statistike o iznosu prosečne godišnje zarade u godini u kojoj se ostvaruje pravo, a koja izlazi tek u martu/aprilu naredne godine, kao i podataka o ostvarenom stažu i zaradama. Donose se u sutuaciji kada su uslovi za sticanje penzije ispunjeni ali nisu poznati i kompletirani svi podaci koji su potrebni za donošenje konačnog rešenja, na koje se nekada čeka i čitavu deceniju jer rok za njegovo donošenje, prema važećim propisima ne postoji, već to zavisi od slučaja do slučaja. To stvara brojne probleme u praksi, jer između privremenog i konačnog rešenja skoro uvek postoji razlika, nekada u korist korisnika (što je vrlo retko), a nekada, zapravo u većini slučajeva, kao preplata koju je korisnik dužan vratiti po dogovoru sa fondom o dinamici povraćaja, u ugovorenim rokovima zavisno od iznosa preplate, iako za navedeno nema njegove krivice već isključivo krivice na strani nadležnih organa fonda usled neažurnosti i neblagovremenog postupanja prilikom donošenja upravnih akata, a što im je dužnost činiti.
Međutim, u svemu tome sporna je još jedna činjenica, ništa manje značajna, a to je da fond o utvrđenom preplaćenom iznosu penzije ne donosi rešenje u kome bi naveo tačnu visinu preplaćenog iznosa, način povraćaja kao i pouku o pravnom leku, čime krši zakon i čini propust na štetu korisnika jer ih onemogućava da koriste raspoloživ pravni lek u cilju zaštite svojih egzistencijalnih prava.
Fond spornu situaciju rešava po automatizmu, pozivajući korisnike da se izjasne da li pristaju da vrate preplaćeni iznos (tj. razliku iznosa utvrđenog konačnim rešenjem i uplaćivanih iznosa po privremenom rešenju) ili ne. Ukoliko pristanu, dobijaju mogućnost povraćaja na rate preplaćenog iznosa bez obračunate zatezne kamate, a ukoliko ne pristanu, moraju se suočiti sa tužbama fonda, zbog onoga što, niti su skrivili, niti obračunali, niti isplatili već samo pošteno zaradili i pretplatili, pri čemu se ne uzimaju u obzir materijalne mogućnosti korisnika za koje su ti iznosi najčešće nadrealni.
Fond pio je u obavezi, da po službenoj dužnosti, kompletira potrebne podatke i donese konačno rešenje kada se otklone razlozi privremenosti rešenja, a ne da zahteva od korisnika da sami podnose zahtev za donošenje konačnog rešenja nadležnoj filijali, kako bi ubrzali postupak. Time fond postupa suprotno Zakonu o opštem upravnom postupku i otežava ostvarivanje prava na penziju u konačnom iznosu. Upravo zbog navedene problematike sve veći broj penzionera pomoć i pravnu zaštitu traži na sudu.“
Propisivanje roka za donošenje konačnog rešenja jeste pomak u odnosu na prethodno zakonsko rešenje ali opet ne dovoljno dobar s obzirom da lično smatram da je i rok od tri godine za donošenje konačnog rešenja previše dug period za postupanje (no svakako bolji od dosadašnje prakse fonda) i da bi fond morao da postupa u kraćim rokovima jer njegovo prolongiranje ima direktnog uticaja na visinu obaveze korisnika u pogledu povraćaja iznosa razlike (sa kamatom) u slučajevima kada je korisniku isplaćen veći akontativni iznos penzije. Pitanje je da li će se i ovaj rok od tri godine ispoštovati od strane fonda ili će se, kao i do sada, nastaviti sa istom praksom donošenja konačnih rešenja nakon deset i više godina.
S druge strane, prelaznim i završnim odredbama Izmena propisano je da se privremeno rešenje doneto do dana stupanja na snagu Izmena, u roku od tri godine od dana stupanja na snagu ovih izmena zamenjuje se rešenjem: 1) ukoliko se u tom roku utvrde nedostajuće činjenice i podaci i 2) ukoliko se u tom roku, po sprovedenom postupku, ne utvrde nedostajuće činjenice i podaci. Novim rešenjem se određuje novi iznos penzije koji se isplaćuje najduže za tri godine unazad, od dana donošenja tog rešenja, i fond ga donosi primenom odredaba člana 98a st. 5–7. ovog zakona.
Navedeno ne bi bilo sporno ukoliko pođemo od pretpostavke da će fond poštovati ovaj zakonski rok od tri godine. Međutim, ukoliko fond ne bude poštovao propisan rok od tri godine i rešenja donosio nakon 10 godina, kao što sam već pomenula, a korisniku je isplaćen manji akontativni iznos penzije, u tom slučaju se korisniku neće isplatiti novi iznos penzije za sve te godine (npr. 10 god.) već samo za tri godine unazad, čime će se naneti velika šteta korisnicima na čiji će se račun fond neosnovano bogatiti. U tom slučaju će korisnici morati da pokreću sporove i dodatno se izlažu bespotrebnim troškovima.
Iskreno se nadam da sve ovo neće biti baš ovako i da će fond poštovati zakonske norme i blagovremeno i zakonito postupati, a sve u cilju pravne sigurnosti svojih korisnika.
VI Korišćenje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja
Izmene je pretrpeo i član 108. u pogledu propisivanja da se penzije i novčane naknade utvrđuju u mesečnom iznosu i isplaćuju unazad, po dinamici utvrđenoj opštim aktom fonda, zatim je precizirano da korisnik penzije i novčane naknade može da ovlasti punomoćnika (umesto dosadašnje formulacije „drugo lice“) da u njegovo ime prima penziju ili novčanu naknadu, pri čemu punomoćje mora biti overeno i važi do njegovog opoziva od strane korisnika, odnosno do dana smrti korisnika (prethodnim zakonskim rešenjem je bilo propisano da ovlašćenje važi najduže 12 meseci od dana njegovog izdavanja i može se produžiti).
U istom članu dodati su novi stavovi 4.-6. koji glase:
„Fond je dužan da korisniku prava koji je lišen poslovne sposobnosti, odnosno stavljen pod starateljstvo drugog lica, isplaćuje iznose penzije, odnosno novčane naknade u skladu sa odlukom nadležne ustanove.
Fond je dužan da korisniku prava koji je smešten u ustanovu socijalne zaštite, na njegov zahtev, radi pokrivanja troškova smeštaja, isplaćuje iznos penzije, odnosno novčane naknade na račun koji je utvrđen u odluci nadležne ustanove.
Lice iz st. 2. i 5. i staralac lica iz stava 4. ovog člana dužni su da fondu u roku od 15 dana prijave promenu koja je od uticaja na pravo, odnosno obim korišćenja prava.”
Član 109. kojim je bila propisana obaveza fonda da korisniku prava isplaćuje iznose koji mu pripadaju u mestu njegovog prebivališta u Republici Srbiji, izmenjen je i glasi:
„Fond je dužan da korisniku prava isplaćuje iznose penzije, odnosno novčane naknade u Republici Srbiji.
Isplata iz člana 1. ovog stava vrši se preko banke.
Fond zaključuje ugovor sa bankom radi regulisanja međusobnih odnosa u vezi sa načinom, uslovima isplate i povraćajem penzija, odnosno novčanih naknada.
Banka je obavezna da iznose penzije, odnosno novčane naknade koji su isplaćeni nakon smrti korisnika, vrati fondu na njegov zahtev, odnosno ne može iz tih iznosa namiriti svoja potraživanja koja ima prema korisniku prava.
Banka odgovara za nastalu štetu ako ne postupi na način utvrđen u stavu 4. ovog člana.”
Primena predmetnih izmena člana 109. Zakona počinje od 1. januara 2019. god.
VII Ukidanje ovlašenja fonda da vrši prinudnu naplatu
obustavom 1/3 iznosa penzije
I član 120. je pretrpeo izmene, tako što je izmenjen stav 1. dok su stavovi 2. i 3. brisani. U izmenjenom stavu 1. se navodi da:
„Osiguranik koji nema uplaćene doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje za ceo period u kome je bio obavezno osiguran, prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruje i koristi srazmerno periodima osiguranja za koje su uplaćeni doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje.”
Brisani stavovi 2. i 3. ovog člana odnosili su se na obustavu 1/3 mesečnog iznosa penzije sve dok se na taj ili drugi način ne namire neuplaćeni dospeli iznosi doprinosa, i činjenicu da po namirenju neuplaćenih dospelih iznosa doprinosa osiguranik ostvaruje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja na osnovu ukupnog staža počev od dana sticanja prava iz stava 1. ovog člana.
Dakle, prestaje ovlašćenje fonda da vrši prinudnu naplatu na ime neuplaćenih doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje obustavom 1/3 mesečnog iznosa penzije osiguranicima koji su sami obveznici uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, sve dok se ne namire neuplaćeni dospeli iznosi doprinosa, već osiguranik prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruje i koristi srazmerno periodima osiguranja za koje su uplaćeni doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje, a što je direktna posledica donošenja Odluke Ustavnog suda IUo-279/2016 objavljene u „Sl. glasniku RS“, br. 48/2018 od 22. juna 2018. godine, kojom je utvrđeno da odredba člana 4. Odluke o utvrđivanju svojstva osiguranika i obavezi plaćanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje („Sl. glasnik RS”, br. 43/11) nije u saglasnosti sa Ustavom i zakonom.
Navedenom Odlukom uređuje se način obračunavanja doprinosa, radi utvrđivanja obaveze plaćanja doprinosa, i to u dve različite situacije: prva je kada fond utvrđuje svojstvo osiguranika po isteku roka za podnošenje prijave na osiguranje, odnosno kada prijava nije podneta; druga situacija je kada iz bilo kog drugog razloga doprinos i dodatni doprinos nije utvrđen, odnosno nije utvrđen i naplaćen u skladu sa zakonom. To dalje znači da se u drugom slučaju, koji je uređen osporenim članom 4. Odluke, zapravo radi o licima koja su stekla svojstvo osiguranika, ali im iz nekog razloga doprinos nije utvrđen, odnosno nije utvrđen i naplaćen. Polazeći od normativnih ovlašćenja fonda, Ustavni sud je našao da fond nije ovlašćen da svojim aktom uređuje pitanje utvrđivanja doprinosa van slučajeva kada utvrđuje svojstvo osiguranika, odnosno da je fond preuzeo nadležnost drugog organa – Poreske uprave koja vrši kontrolu obračunavanja i plaćanja doprinosa i prinudnu obustavu na ime neizmirenih doprinosa.
Na ovaj način uvodi se red u nadležnostima institucija i na taj način će korisnici penzije primati penziju prema uplaćenim doprinosima jer se visina penzije određuje u skladu sa dužinom i visinom plaćanja doprinosa.
Prelaznim i završnim odredbama propisano je da će fond, najkasnije u roku od 30 dana od dana stupanja na snagu ovih izmena, po službenoj dužnosti prestati sa obustavom 1/3 mesečnog iznosa penzije korisniku iz člana 120. Zakona, kao i da će po službenoj dužnosti u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona, korisniku doneti rešenje kojim će utvrditi ukupan staž osiguranja i nov iznos penzije, na osnovu iznosa doprinosa koji su uplaćeni obustavom 1/3 mesečnog iznosa penzije. Korisniku novi iznos penzije pripada od dana stupanja na snagu ovih Izmena.
Smatram da je ovakvo zakonsko rešenje vrlo problematično i sporno, posebno ako uzmemo u obzir činjenicu da su izmene stupile na snagu 30. septembra 2018. god. i da njihovim stupanjem na snagu prestaju da važe stavovi 2. i 3. člana 120. jer su brisani, i da nema logike produžavati njihovo važenje još 30 dana nakon stupanja na snagu izmena naročito jer postoji i Odluka Ustavnog suda koju sam navela i citirala.
Takođe, sporno je i to što će fond tek u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovih izmena, doneti rešenje kojim će utvrditi ukupan staž osiguranja i nov iznos penzije, na osnovu iznosa doprinosa koji su uplaćeni obustavom 1/3 mesečnog iznosa penzije, što znači da će u tom roku korisnik i dalje primati isti (umanjen) iznos penzije iako je doprinose namirio obustavom 1/3 mesečnog iznosa penzije, a najspornije jeste što korisniku novi iznos penzije pripada od dana stupanja na snagu ovih Izmena tj. od 30. septembra 2018. godine, a ne od dana kada je fond počeo sa obustavom, kako bi trebalo da bude.
VIII Obaveza dostavljanja uverenja o životu,
ovlašćenja i potvrde o školovanju
Novinu predstavlja i propisivanje obustave isplate dospelih mesečnih iznosa penzija, odnosno novčanih naknada (član 123.) korisnicima koji blagovremeno ne dostave uverenje o životu, ovlašćenje, potvrdu o školovanju, ili obaveštenje o promeni podataka koji se ne mogu pribaviti/proveriti po službenoj dužnosti, a koji su od uticaja na pravo, odnosno obim korišćenja tog prava, kao i da će se dospeli mesečni iznosi penzija, novčanih naknada, koji nisu mogli biti isplaćeni zbog navedenih okolnosti, naknadno isplatiti najviše za 12 meseci unazad računajući od dana kada, po prestanku delovanja tih okolnosti, korisnik podnese zahtev za isplatu.
IX Penzionerska kartica
Uvodi se penzionerska kartica novododatim članom 130a, kojim se uređuju uslovi i način njenog izdavanja i korišćenja, kao i izgled i sadržaj koji se utvrđuju opštim aktom fonda koji će biti donet u roku od 60 dana od dana stupanja na snagu Izmena tj. do 1. decembra 2018. godine.
Penzionersku karticu izrađuje i štampa Narodna banka Srbije – Zavod za izradu novčanica i kovanog novca.
X Matična evidencija
U delu Zakona kojim se uređuje matična evidencija o osiguranicima i korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, izvršene su izmene kojima se vrši prilagođavanje i usklađivanje sa reformom javne uprave koja je definisana Strategijom reforme javne uprave u Republici Srbiji i Akcionim planom za njeno sprovođenje. Svrha i cilj izmena jeste smanjenje administrativnih postupaka u matičnoj evidenciji, smanjenje obaveza poslodavaca po tom osnovu, da se pojednostavi postupak, izbegne vođenje duplih evidencija preuzimanjem podataka od institucija koje raspolažu njima, i na kraju da se smanje i administrativni troškovi.
U delu matične evidencije vrši se i usklađivanje sa Zakonom o Centralnom registru obaveznog socijalnog osiguranja („Sl. glasnik RSˮ, br. 30/2010, 44/2014-dr.zakon i 116/2014), kao i definisanje osnova za preuzimanje podataka od drugih organa i organizacija, čime se značajno smanjuju obaveze poslodavaca u pogledu popunjavanja i dostavljanja fondu, a i uvažavaju se rokovi za preduzimanje mera u odnosu na penzijsku administraciju koji su utvrđeni u strateškim dokumentima Vlade vezanim za reformu javne uprave i smanjenja administrativnih tereta.
U članu 126. izmenjeni su stavovi 3. i 4. kojima se propisuje da se podaci preuzimaju, odnosno unose u matičnu evidenciju u elektronskoj formi na osnovu službenih evidencija ministarstva nadležnog za poslove državne uprave i lokalne samouprave, Centralnog registra obaveznog socijalnog osiguranja, Poreske uprave, fonda, drugih državnih organa i organizacija i poslodavaca, kao i na osnovu javnih isprava i drugih dokaza zasnovanih na dokumentaciji i evidencijama koje se vode u skladu sa zakonom, dostavljenih u elektronskoj formi, putem sredstava za elektronsku obradu podataka ili na drugi način, kao i da Vlada donosi akte propisane ovim članom – jedinstvene metodološke principe i jedinstven kodeks šifara. Primena ovih izmena počinje od 1. januara 2019. god.
Navedenim izmenama člana 126. ukidaju se obrasci propisani aktom Vlade, koji prestaju da se primenjuju 1. januara 2019. godine, s tim da će se primenjivati i dalje za period osiguranja navršen zaključno sa 31. decembrom 2018. godine.
Odredba člana 127. da se matična evidencija ustrojava unošenjem podataka o osiguraniku na osnovu prijave na osiguranje, izmenjena je tako što se propisuje da fond automatski elektronskim putem iz službenih evidencija državnih organa i organizacija preuzima podatke koji su od uticaja na sticanje, korišćenje i prestanak prava, povezivanjem baza podataka službenih evidencija organa i organizacija, bez saglasnosti lica, dok se zaštita podataka obezbeđuje u skladu sa zakonom i opštim aktom fonda.
Daljim izmenama se takođe vrši preciziranje vrste podataka koji se unose u matičnu evidenciju (član 130.), zatim propisuje se da fond u matičnoj evidenciji utvrđuje podatke koji se odnose na: staž osiguranja, zaradu, naknadu zarade, odnosno osnovicu osiguranja i visinu uplaćenog doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, kao i promenu navedenih podataka; visinu isplaćene ugovorene naknade, mesecu i godini za koju je isplaćena, osnov za isplatu, kategoriju osiguranika, visinu uplaćenog doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje i staž osiguranja po tom osnovu, datum isplate ugovorene naknade i uplate doprinosa, kao i promenu navedenih podataka; iznos isplaćenih novčanih naknada po osnovu invalidskog osiguranja i promenu navedenog podatka; penzijski staž; penzijski staž navršen u inostranstvu i smrt korisnika prava (član 132.). Izmene člana 132. počinju da se primenjuju od 1. januara 2019. godine.
Narednim izmenama brisani su sledeći članovi, a u vezi sa prijavama za matičnu evidenciju, što je posledica izmena u delu kojim se uređuje matična evidencija: 131. (koji je uređivao određivanje registarskog broja), 133. (podnošenje prijava na propisanim obrascima na zahtev fonda, u slučaju kada su podnete putem sredstava za elektronsku obradu podataka), 135. (odnosio se na tačnost podataka unesenih u prijave), 136. (izdavanje potvrde o prijemu prijave na osiguranje i odjave sa osiguranja), 139. (podnošenje prijava podataka za matičnu evidenciju fondu, odn. njegovoj organizacionoj jedinici), 141. (rok za ispravku prijave koja nije pravilno popunjena), 144. (rokovi za dostavljanje prijave podataka za matičnu evidenciju), 146. (rokovi čuvanja prijava podataka), 213. (kaznene odredbe za prekršaj u vezi sa podnošenjem prijave podataka za matičnu evidenciju), 214. (kaznene odredbe za prekršaje u vezi sa netačnim i neistinitim podacima). Odredbe svih navedenih članova koji su brisani prestaju da važe 1. januara 2019. godine.
Izmenjen je član 134. kojim se ranije uređivalo da se u prijave podataka za matičnu evidenciju podaci unose samo na osnovu javnih isprava i evidencija propisanih zakonom, dok se sada propisuje da su za tačnost podataka u evidenciji i dokumentaciji, odnosno javnoj ispravi na osnovu kojih se podaci unose u matičnu evidenciju, odgovorni organi u čijoj nadležnosti je vođenje evidencije, odnosno izdavanje javne isprave, a ako postoji neslaganje podataka sadržanih u evidencijama, dokumentaciji i javnim ispravama, fond je dužan da nakon provere podataka uvidom u evidencije, dokumentaciju i javne isprave, izvrši unos tačnog podatka u matičnu evidenciju nakon usaglašavanja podataka sa nadležnim organom, odnosno organizacijom. Izmene člana 134. počinju da se primenjuju od 1. januara 2019. godine.
Fond će pokrenuti postupak za utvrđivanje svojstva osiguranika kada prijava na osiguranje nije podnesena za lice koje ima pravo na penzijsko i invalidsko osiguranje (član 137. stav 3.), a ukoliko se svojstvo osiguranika utvrđuje na osnovu odluke nadležnog organa, odnosno organizacije, na osnovu upisa u registar nadležnog organa, saveza, udruženja ili organizacije, ili na osnovu obavljanja ugovorenih poslova iz člana 11. stav 1. tač. 9) i 10) i člana 12. stav 1. tačka 3) Zakona, kao i u drugim slučajevima u kojima postoji kontinuitet osiguranja, fond utvrđuje svojstvo osiguranika unošenjem podataka u Jedinstvenu bazu Centralnog registra obaveznog socijalnog osiguranja i matičnu evidenciju o osiguranicima, bez donošenja rešenja (stav 5.), što je izuzetak u odnosu na stav 4. koji propisuje donošenje pismenog rešenja o utvrđivanju svojstva osiguranika.
U delu matične evidencije nadalje se vrši izmena: člana 140. stav 1. da svojstvo osiguranika, staž osiguranja, zarade, naknade zarade, osnovice osiguranja, odnosno ugovorene naknade koje se uzimaju za utvrđivanje visine prava, utvrđuje fond (izmene člana 140. počinju da se primenjuju od 1. januara 2019. god.); člana 145. koji propisuje da je fond dužan da podatke iz člana 132. Zakona unese u matičnu evidenciju prema dinamici preuzimanja tih podataka od nadležnih organa i organizacija, a najkasnije do kraja februara tekuće godine za prethodnu godinu (izmene člana 145. počinju da se primenjuju od 1. januara 2019. god.); člana 147. kojim je propisano da da se podaci uneti u matičnu evidenciju na način propisan ovim Zakonom čuvaju u elektronskoj formi, u skladu sa zakonom, a da fond na zahtev osiguranika, izdaje overen ispis ovih podataka (izmene člana 147. počinju da se primenjuju od 1. januara 2019. god.); člana 149. da se podaci sadržani u matičnoj evidenciji dostavljaju drugim državnim organima i organizacijama, odnosno organima lokalne samouprave, radi izvršavanja poverenih poslova na njihovo traženje, pravnim licima preko kojih se vrši isplata korisnicima, kao i pravnim licima za čiji račun se vrši obustava isplate penzije, u skladu sa ugovorom o poslovnoj saradnji.
XI Organizacija fonda
U delu kojim se uređuje organizacija fonda (član 151.), izvršeno je preciziranje da fond osigurava na penzijsko i invalidsko osiguranje lica koja se uključuju u ovo osiguranje; da vrši proveru tačnosti svih podataka iz službenih evidencija fonda od značaja za sticanje, korišćenje i prestanak prava pribavljanjem podataka neposredno od vlasnika (imaoca) podataka, povezivanjem službenih evidencija, odnosno elektronskom razmenom podataka sa državnim organima i organizacijama koje njima raspolažu.
XII Finansiranje
U članu 171. dodata su dva nova stava (3. i 4.) kojima se propisuje da se sredstva fonda mogu izuzetno koristiti i za isplatu novčane pomoći korisnicima penzije kada je takva pomoć potrebna velikom broju korisnika, u iznosu koji utvrdi Vlada, vodeći računa o bilansnim mogućnostima fonda.
Posle člana 207. dodata je nova glava XIIIa „Novčani iznos kao uvećanje uz penziju“ i član 207a koji glasi:
„U uslovima postojanja fiskalnog prostora, korisnicima starosne, prevremene starosne, invalidske i porodične penzije mogu se povećati primanja, isplatom novčanog iznosa kao uvećanja uz penziju, u zavisnosti od ekonomskih kretanja i finansijskih mogućnosti budžeta Republike Srbije, s tim što sredstva za ove namene ne mogu biti viša od 0,3% BDP na godišnjem nivou.
Uslovi, visina, obuhvat korisnika penzija i dinamika isplate novčanog iznosa iz stava 1. ovog člana utvrđuju se aktom Vlade.
Sredstva za isplatu novčanog iznosa iz stava 1. ovog člana, obezbeđuju se iz budžeta Republike Srbije.
Novčani iznos iz stava 1. ovog člana, obračunava i isplaćuje fond uz penziju i to se posebno iskazuje.”
Prelaznim i završnim odredbama propisano je da će se izuzetno od 207a, novčani iznos iz tog člana u 2018. godini isplatiti iz sredstava Fonda.
Sve navedeno predstavlja pozitivnu promenu, a pod kojim uslovima i na koji način će se ostvariti u praksi videćemo.
XIII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE
XIII.1. Pravo na specijalna pomagala
Član 245. koji se odnosio na pravo na naknadu za nabavku specijalnih pomagala izmenjen je tako da sada glasi:
„Pravo na specijalna pomagala za čitanje i pisanje – reproduktor, Brajevu pisaću mašinu i druga elektronska odnosno digitalna pomagala osiguranik, korisnik penzije – slepo lice i slepo dete osiguranika, do donošenja odgovarajućih propisa, ostvaruje na način propisan aktom ministra nadležnog za poslove penzijskog i invalidskog osiguranja.
Akt iz stava 1. ovog člana doneće se najkasnije do 1. januara 2019. godine.”
Formulacija člana 245. nakon izmena više ne sadrži deo „naknadu za nabavku“, već da će se pravo na specijalna pomagala ostvarivati na način propisan aktom ministra, tako da se ne zna da li će istim biti propisano i pravo na naknadu za nabavku predmetnih pomagala ili samo pravo na specijalna pomagala.
XIII.2. Isplata penzija na kućnoj adresi korisnika
odnosno preko pošte/banke
Iznosi penzije, odnosno novčane naknade, koji do dana stupanja na snagu ovih Izmena nisu isplaćivani preko banke, isplaćivaće se i dalje: 1) na kućnu adresu korisnika i 2) u organizacionoj jedinici pošte, odnosno banke koja je najbliža kućnoj adresi korisnika. Fond zaključuje ugovor sa bankom, odnosno poštom radi regulisanja međusobnih odnosa u vezi sa načinom, uslovima isplate i povraćajem penzija, odnosno novčanih naknada. Banka, odnosno pošta ima obavezu da, na zahtev fonda, penzije, odnosno novčane naknade koje su isplaćene nakon smrti korisnika vrati fondu, odnosno ne može iz njih namiriti svoja potraživanja koja ima prema korisniku prava, a ukoliko to ne učini odgovara za nastalu štetu. Troškove pripreme, formiranja i distribucije dokumentacije neophodne za realizaciju isplate do organizacione jedinice pošte, odnosno banke, snosi fond, a troškove isplate na kućnu adresu snosi korisnik prava.
XIII.3. Obaveze fonda u pogledu prijava,
prikupljanja i provere podataka
Propisuje se da fond po službenoj dužnosti, na osnovu službenih evidencija, dokumentacije i javnih isprava, sačinjava prijave podataka za utvrđivanje staža osiguranja, zarade, naknade zarade, odnosno osnovice osiguranja, ugovorene naknade i visine uplaćenog doprinosa za period do 31. decembra 2018. godine, ako ih poslodavac nije dostavio.
Takođe, propisuje se obaveza fonda da u roku od deset godina od dana stupanja na snagu Izmena sprovede postupak u cilju prikupljanja nedostajućih podataka i provere unetih podataka o periodima osiguranja, stažu osiguranja, zaradama i osnovicama osiguranja, neophodnih za efikasno ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja. Ukoliko osiguranik uz zahtev ne priloži nove podatke, fond će odlučivati o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja na osnovu formirane baze podataka.
Sve prijave podataka koje su dostavljene do 1. januara 2019. godine, čuvaće se na način propisan odredbom člana 147. Zakona.
XIV REZIME
Celokupan utisak nakon pregleda predmetnih izmena Zakona, koji je od svog donošenja toliko puta menjan da je i iskusnim pravnicima vrlo teško snalaženje u njemu a kamoli laicima, jeste da se pored manjih „estetskih zahvata“ i pozitivnih pomaka u pogledu priznavanja i ukidanja pojedinih prava, ipak nije dogodilo ono što je javnost najviše iščekivala, a to je ukidanje penala (zbog odlaska u prevremenu starosnu penziju) nakon ispunjenja uslova za starosnu penziju tj. nakon navršavanja godina života potrebnih za sticanje prava na starosnu penziju u skladu sa Zakonom. Navedena izmena očigledno čeka neki „pogodniji“ trenutak.
Napomena: Tekst je prvobitno objavljen u časopisu “Advokatska Kancelarija”, broj 51, novembar 2018. god.
[button link=”http://www.profisistem.com/propis_soft/akcija/98/advokatska_kancelarija” type=”big” color=”orange” newwindow=”yes”] DETALJNIJE[/button]
