Dugo očekivani Zakon o agencijskom zapošljavanju objavljen je u „Sl. glasniku RS“, br. 86/2019, a primenjuje se od 1. marta 2020. godine, osim određenih odredaba koje se primenjuju od 14. decembra 2019. godine, odnosno od 1. januara 2020. godine.
1. Razlozi za donošenje
Prema predlagaču zakona, uvođenjem zakonskog okvira za rad preko agencije za privremeno zapošljavanje vrši se usaglašavanje radnog zakonodavstva Republike Srbije sa međunarodnim standardima Međunarodne organizacije rada (MOR) i Evropske unije (EU). Narodna skupština je 20. februara 2013. godina donela Zakon o potvrđivanju Konvencije Međunarodne organizacije rada broj 181 o privatnim agencijama za zapošljavanje („Sl. glasnik RS” – Međunarodni ugovori, broj 2/13), čime je načinjen još jedan korak u harmonizaciji zakonodavstva Republike Srbije sa međunarodnim standardima. Ovim zakonom vrši se usklađivanje kako sa navedenom konvencijom i Preporukom 188 tako i sa Direktivom 2008/104 o radu preko agencija za privremeno zapošljavanje i drugim direktivama koje sadrže odredbe koje se odnose na agencijske radnike (ustupljene zaposlene) – kao što su direktive 91/383, 96/71 i 533/91.
Prema propisima koji uređuju rad, pitanje agencijskog zapošljavanja nije bilo propisano, a one u praksi ipak postoje i radnici se zapošljavaju preko njih bez jasnih pravila.
Zakon o radu (“Sl. glasnik RS” broj 24/2005, 61/2005, 54/2009, 32/2013, 75/2014, 13/2017-OUS, 113/2017 i 95/2018-aut.tumačenje), kao osnovni zakon kada su u pitanju prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, odnosno po osnovu rada, poznaje samo ugovorni odnos između zaposlenog i poslodavca, odnosno ne uređuje rad zaposlenog preko agencija za privremeno zapošljavanje.
Cilj Zakona o agencijskom zapošljavanju jeste da se jasnim definisanjem agencija za privremeno zapošljavanje i preciziranjem uslova za njihov rad, pravima i obavezama lica koji sa agencijom za privremeno zapošljavanje zaključuju ugovor o radu radi ustupanja na privremeni rad poslodavcu korisniku, i druga međusobna prava i obaveze zaposlenih, agencije i poslodavca korisnika, uredi ova oblast i zaštite zaposleni preko agencija.
Da li će se ovaj cilj ostvariti, videće se u praksi.
2. Osnovne odredbe
2.1. Predmet uređenja
Zakonom o agencijskom zapošljavanju uređuju se:
– prava i obaveze zaposlenih koji zaključuju ugovor o radu sa agencijom za privremeno zapošljavanje radi ustupanja na privremeni rad poslodavcu korisniku, pod uslovima utvrđenim ovim zakonom,
– jednak tretman ustupljenih zaposlenih u pogledu ostvarivanja određenih prava iz radnog odnosa i po osnovu rada,
– uslovi za rad agencija za privremeno zapošljavanje,
– način i uslovi ustupanja zaposlenih,
– odnos između agencije i poslodavca korisnika i
– obaveze agencije i poslodavca korisnika prema ustupljenim zaposlenima.
Ovaj zakon se primenjuje na sve ustupljene zaposlene bez obzira na vrstu radnog odnosa i radno vreme.
Ono što se ovim htelo reći je, pretpostavljamo, da se zakon primenjuje bez obzira da li ustupljeni zaposleni radi na određeno ili neodređeno vreme i bez obzira da li radi sa punim ili nepunim, odnosno skraćenim radnim vremenom i sl, a za sve što nije uređeno ovim zakonom primenjuje se zakon kojim se uređuje rad.
2.2. Osnovni pojmovi
Agencija za privremeno zapošljavanje (u daljem tekstu: Agencija) je privredno društvo ili preduzetnik registrovan kod nadležnog organa na teritoriji Republike Srbije, koji zasniva radni odnos sa zaposlenim radi njegovog privremenog ustupanja poslodavcu korisniku na teritoriji Republike Srbije radi obavljanja poslova pod njegovim nadzorom i rukovođenjem.
Dakle, zaposleni zasniva radni odnos za Agencijom, a ne sa poslodavcem korisnikom, kojem se zaposleni samo ustupa.
Ustupljeni zaposleni je fizičko lice koje je u radnom odnosu u Agenciji u skladu sa ovim zakonom i zakonom kojim se uređuje rad, a koje se ustupa poslodavcu korisniku radi privremenog obavljanja poslova pod njegovim nadzorom i rukovođenjem, u skladu sa ovim zakonom.
Poslodavac korisnik je pravno lice, preduzetnik, odnosno predstavništvo ili ogranak stranog pravnog lica koje je registrovano u skladu sa zakonom na teritoriji Republike Srbije, državni organ, organ autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave, ako ovim zakonom nije drukčije određeno, kod koga, pod njegovim nadzorom i rukovođenjem, ustupljeni zaposleni privremeno obavlja poslove, u skladu sa ovim zakonom.
Uporedni zaposleni je zaposleni koji je u radnom odnosu kod poslodavca korisnika koji obavlja ili bi obavljao iste poslove s obzirom na zahtevani stepen i vrstu stručne spreme, odnosno nivo kvalifikacija i posebna znanja i sposobnosti, odnosno kompetencije, složenost, odgovornost, radno iskustvo i druge posebne uslove za rad. Ako kod poslodavca korisnika nema uporednog zaposlenog na istim poslovima, ustupljenom zaposlenom ne može se odrediti niža osnovna zarada od osnovne zarade zaposlenog kod poslodavca korisnika u istom stepenu stručne spreme odnosno nivou kvalifikacije.
Ustupanje je period u kome zaposleni privremeno obavlja poslove kod poslodavca korisnika pod njegovim nadzorom i rukovođenjem.
Osnovni uslovi zapošljavanja i rada su:
1) uslovi utvrđeni zakonom kojim se uređuje rad, kolektivnim ugovorom, odnosno pravilnikom o radu koji se primenjuju kod poslodavca korisnika, odnosno ugovorom o radu uporednog zaposlenog, a koji se odnose na trajanje radnog vremena, prekovremeni rad, noćni rad, odmor u toku dnevnog rada, dnevni i nedeljni odmor, godišnji odmor i druga odsustva, državne i druge praznike, zaradu za obavljeni rad i vreme provedeno na radu (u daljem tekstu: zarada), naknade zarade i naknade troškova za dolazak i odlazak sa rada, za ishranu u toku rada, za regres za korišćenje godišnjeg odmora, za vreme provedeno na službenom putu u zemlji i inostranstvu, za smeštaj i ishranu za rad i boravak na terenu, za pogrebne usluge (u daljem tekstu: naknada troškova), u skladu sa zakonom kojim se uređuje rad;
2) uslovi utvrđeni u skladu sa zakonom kojim se uređuje bezbednost i zdravlje na radu.
U ovom tekstu pre svega ćemo se baviti uslovima za rad Agencija za zapošljavanje.
3. Uslovi za rad agencije
Da bi Agencija počela sa radom mora uputiti zahtev za izdavanje dozvole ministarstvu nadležnom za poslove rada (član 3.).
1. Prvi uslov koji Agencija mora ispuniti odnosi se na fizičko lice – zakonskog zastupnika privrednog društva ili preduzetnika odnosno zaposleni koji je ovlašćen da zaključuje ugovore predviđene ovim zakonom.
Ovo lice mora imati:
a) stečeno visoko obrazovanje na osnovnim akademskim studijama u obimu od najmanje 240 ESPB bodova, master akademskim studijama, specijalističkim akademskim studijama, specijalističkim strukovnim studijama, odnosno na osnovnim studijama u trajanju od najmanje četiri godine ili specijalističkim studijama na fakultetu, i
b) položen stručni ispit za rad agencija za privremeno zapošljavanje.
2. Drugi uslov odnosi se na samu Agenciju, koja mora ispunjavati prostorne i tehničke uslove za rad.
4. Dozvola za obavljanje delatnosti
Dozvola se izdaje na period od pet godina, a može se produžiti na isti način i pod istim uslovima pod kojima se izdaje. Zahtev za produženje dozvole mora se podneti najkasnije 30 dana pre isteka roka važenja dozvole.
Agencija mora platiti republičku administrativnu taksu za izdavanje i produženje dozvole, kao i za promenu sedišta Agencije, u skladu sa Zakonom o republičkim administrativnim taksama (“Sl. glasnik RS”, br. 43/2003… i 86/2019).
Prema trenutno važećoj Tarifi, Tarifni broj 205a, taksa iznosi:
– za izdavanje dozvole za rad pre početka obavljanja delatnosti zapošljavanja, otvaranja poslovne jedinice i u drugim slučajevima kada se utvrđuje ispunjenost svih uslova za rad propisanih zakonom – 31.300 dinara.
– za produženje dozvole za rad i promenu sedišta – 15.650 dinara.
Pri tom, kada je pitanju promena sedišta Agencija će u ovom slučaju morati da plati i naknadu Agenciji za privredne registre, koja trenutno prema Odluci o naknadama za poslove registracije i druge usluge koje pruža Agencija za privredne registre (“Sl. glasnik RS”, broj 119/2013, 138/2014, 45/2015, 106/2015, 32/2016, 60/2016, 75/2018 i 73/2019), iznosi – 2.800,00 dinara.
Agencija je dužna u roku od osam dana od dana prijema dozvole, podnese prijavu za upis delatnosti i poslovnog imena Agenciji za privredne registre.
Kao delatnost može se označiti 78.20 Delatnost agencija za privremeno zapošljavanje ili 78.30 Ostalo ustupanje ljudskih resursa, koje delatnosti su propisane su Uredbom o Klasifikaciji delatnosti (“Sl. glasnik RS”, broj 54/2010).
Poslovno ime Agencije, pored sadržaja propisanog Zakonom o privrednim društvima, mora sadržati i predmet poslovanja – „Agencija za privremeno zapošljavanje”.
4. Ko ne može obavljati delatnost agencije?
Delatnost Agencije ne može obavljati:
– Privredno društvo i preduzetnik koje nije upisalo delatnost u skladu sa zakonom, niti može da ima upisanu delatnost bez prethodno izdate dozvole od strane ministarstva;
– Fizičko lice, koje je pravnosnažnom presudom osuđeno za krivično delo iz grupe krivičnih dela iz oblasti rada, za krivična dela primanja i davanja mita, za krivična dela pronevere, za koje je izrečena bezuslovna kazna zatvora u trajanju od najmanje šest mesec.
Ovo lice ne može osnovati Agenciju, niti može biti član ili zakonski zastupnik Agencije.
– Agencija kojoj je oduzeta dozvola, ne može obavljati delatnost u roku od tri godine od dana oduzimanja dozvole.
Ukoliko Agencija kojoj je aktom nadležnog inspekcijskog organa utvrđeno da bez dozvole obavlja poslove ustupanja ne može se izdati dozvola u roku od tri godine od dana donošenja akta nadležnog inspekcijskog organa.
Dozvola se, u skladu sa članom 7. zakona, oduzima Agenciji:
– ako prestane da ispunjava uslove iz člana 3. (deo 3. Uslovi za rad agencije, u ovom tekstu).
– ako nastupi slučaj iz člana 4. stav 1. zakona (fizičko lice, koje je pravnosnažnom presudom osuđeno za krivično delo iz grupe krivičnih dela iz oblasti rada, za krivična dela primanja i davanja mita, za krivična dela pronevere, za koje je izrečena bezuslovna kazna zatvora u trajanju od najmanje šest meseci ne može osnovati Agenciju, biti član i zakonski zastupnik Agencije);
– ako je u roku od godinu dana utvrđena prekršajna odgovornost Agencije, po više osnova ili u iznosu koji prelazi dupli iznos maksimalno propisane kazne, a inspekcija rada oceni da Agencija time očigledno narušava prava ustupljenih zaposlenih, odnosno kontinuirano krši odredbe ovog zakona.
Ministarstvo donosi rešenje o oduzimanju Dozvole, po predlogu nadležnog organa, odnosno organizacije ili po službenoj dužnosti, ako su ispunjeni uslovi iz stava 1. ovog člana ili drugi uslovi u skladu sa zakonom.
Agencija kojoj je Dozvola oduzeta ne može obavljati poslove ustupanja zaposlenih, odnosno ne može da zaključi nove ugovore o radu radi ustupanja zaposlenih poslodavcu korisniku.
Agenciji kojoj je Dozvola oduzeta iz razloga predviđenih u stavu 1. tač. 2) i 3) ovog člana, ista se može ponovo izdati protekom roka od tri godine od dana oduzimanja.
Ugovori o radu koji su zaključeni pre oduzimanja Dozvole Agenciji ostaju na snazi do isteka roka ustupanja, a najduže dva meseca od dana oduzimanja Dozvole.
5. Nadzor u postupku utvrđivanja ispunjenosti uslova za rad Agencija
Nadzor u postupku utvrđivanja ispunjenosti uslova za rad Agencija, vrši inspekcija rada, a za polaganje i ponovno polaganje stručnog ispita za rad Agencija, kao i za izdavanje uverenja o položenom stručnom ispitu plaća se republička administrativna taksa u skladu sa u skladu sa Zakonom o republičkim administrativnim taksama (“Sl. glasnik RS”, br. 43/2003… i 86/2019).
Stručni ispit za rad Agencija polaže se pred komisijom koju obrazuje ministar nadležan za poslove rada.
Propisano je i da ministar propisuje prostorne i tehničke uslove za rad Agencije, uslove stručne osposobljenosti lica, program, sadržinu, način polaganja stručnog ispita za rad agencija za privremeno zapošljavanje i visinu naknade za rad članova Komisije. Do dana pisanja ovog teksta, podzakonski akt nije donet, a rok za donošenje je 31. decembar 2019. godine.
Izvor: Izvod iz zakona preuzet iz programa „Propis Soft“, Redakcija Profi Sistem Com-a.
