Postupak upućivanja na izdržavanje kazne zatvora propisan je odredbama čl. 53-58. Zakona o izvršenju krivičnih sankcija (“Sl. glasnik RS”, br. 55/2014 i 35/2019).
Prema navedenim odredbama:
Radnje koje prethode upućivanju osuđenog u zavod
Ako sud koji je doneo prvostepenu odluku nije nadležan za upućivanje osuđenog na izvršenje kazne zatvora, dužan je da izvršnu odluku, s podacima o ličnosti osuđenog pribavljenim tokom krivičnog postupka, dostavi nadležnom sudu za upućivanje na izvršenje kazne u roku od tri dana od dana kada je odluka postala izvršna.
Nadležni sud je dužan da u roku od 15 dana od prijema odluke iz stava 1. ovog člana uputi osuđenog na izvršenje kazne.
U postupku upućivanja osuđenog na izvršenje kazne zatvora sud sarađuje sa Upravom. Pri određivanju dana javljanja osuđenog radi izdržavanja kazne zatvora, sud je dužan da zatraži izveštaj Uprave o broju raspoloživih mesta u zavodima i da vodi računa o prioritetu izvršenja, s obzirom na prirodu krivičnog dela, izrečenu kaznu i rok zastarelosti izvršenja kazne.
Propis o načinu upućivanja lica lišenih slobode u zavod donosi ministar nadležan za poslove pravosuđa.
Nadležnost za upućivanje na izvršenje kazne
Za upućivanje osuđenog na izvršenje kazne zatvora nadležan je osnovni sud prema prebivalištu, odnosno boravištu osuđenog u vreme kada je odluka kojom je kazna izrečena postala pravnosnažna.
Isti sud zadržava nadležnost i ako se prebivalište ili boravište osuđenog kasnije izmene.
Posebni slučajevi upućivanja na izvršenje kazne
Kad su prebivalište i boravište osuđenog nepoznati, za upućivanje osuđenog na izvršenje kazne zatvora nadležan je osnovni sud koji je doneo prvostepenu odluku, a ako je tu odluku doneo viši sud, za upućivanje je nadležan osnovni sud u mestu sedišta tog višeg suda.
Osuđenog koji je u pritvoru na izvršenje kazne zatvora upućuje osnovni sud na čijem području je sedište zavoda u kome je osuđeni pritvoren.
Nalog za izvršenje kazne
Nadležni sud pismeno nalaže osuđenom da se određenog dana javi na izvršenje kazne zatvora.
Uz nalog se dostavlja i obaveštenje o vremenu kada osuđeni treba da se javi u zavod, o dozvoljenim stvarima koje može da unese u zavod, i drugim okolnostima značajnim za izvršenje kazne.
Rok između prijema naloga i dana javljanja ne može biti kraći od osam ni duži od 15 dana.
Nadležni sud obaveštava zavod o datumu kada osuđeni treba da se javi i uz obaveštenje dostavlja izvršnu odluku s podacima o ličnosti osuđenog pribavljenim tokom krivičnog postupka, kao i odluku kojom je odloženo izvršenje kazne.
Početak izvršenja kazne i troškovi prevoza
Zavod odmah obaveštava nadležni sud da se osuđeni javio na izvršenje kazne zatvora.
Početak izvršenja kazne računa se od dana kada se osuđeni javio u zavod na izvršenje kazne.
Ako se osuđeni ne javi na izvršenje kazne u roku od tri dana od dana kada je trebalo da se javi na izvršenje, zavod obaveštava nadležni sud.
Zavod nadoknađuje osuđenom troškove prevoza javnim saobraćajem od prebivališta, odnosno boravišta do sedišta zavoda.
Troškove dovođenja u zavod snosi osuđeni.
Početak izvršenja kazne u slučaju dovođenja, odnosno izdavanja poternice
U slučaju da se osuđeni ne javi na izvršenje kazne u propisanom roku, sud naređuje dovođenje, a ako se osuđeni krije ili je u bekstvu, naređuje izdavanje poternice i o tome obaveštava zavod.
U ovom slučaju, početak izvršenja kazne zatvora računa se od dana kada je osuđeni lišen slobode.
Postupak upućivanja osuđenog na izdržavanje kazne koji je propisao zakonodavac je jasan i ostvariv u situaciji kada se osuđeni javi na izdržavanje kazne ili kada se po naredbi suda, pronađe i dovede na izdržavanje kazne.
Međutim, kada je u bekstvu, izdaje se poternica koja je krajnja mera za pronalaženje osuđenog. Tada se javlja problem u realizaciji kazne zatvora.
Naime, Zakon o policiji (“Sl. glasnik RS”, br. 6/2016, 24/2018 i 87/2018) odredbom čl. 59. propisuje traganje za licima i predmetima.
Prema ovoj odredbi:
Policija, odmah po saznanju, sprovodi mere traganja za licima i predmetima.
Traganje se raspisuje poternicom, policijskom potragom i objavom.
Poternica se raspisuje u skladu sa Zakonikom o krivičnom postupku i drugim zakonom.
Policijska potraga se raspisuje:
1) za licem za koje postoji osnovi sumnje da je učinilo krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti;
2) za licem za kojim je prekršajni sud izdao opštu naredbu za dovođenje;
3) za predmetima krivičnog dela ili prekršaja i za predmetima za kojima je Policija dužna da traga u skladu sa posebnim propisima;
4) za licem koje može dati potrebna obaveštenja o krivičnom delu ili prekršaju, učiniocu ili predmetima krivičnog dela ili prekršaja.
Objava se raspisuje:
1) za nestalim licem;
2) radi utvrđivanja identiteta lica koje nije u stanju da pruži lične podatke ili radi utvrđivanja identiteta pronađenog nepoznatog leša;
3) za predmetima koji su pronađeni ili nestali;
4) u drugim slučajevima, u skladu sa posebnim zakonom.
Ako je prijavljen nestanak lica, a postoje osnovi sumnje da je to lice žrtva krivičnog dela, policijski službenici dužni su da u saradnji sa drugim nadležnim organima, udruženjima građana i građanima, bez odlaganja preduzmu mere i radnje predviđene ovim i drugim zakonima, u cilju njegovog pronalaska.
Postupci za raspisivanje poternice propisani su odredbama čl. 597, 598. i 600. Zakonika o krivičnom postupku (“Sl. glasnik RS”, br. 72/2011, 101/2011, 121/2012, 32/2013, 45/2013, 55/2014, 35/2019, 27/2021 – odluka US i 62/2021 – odluka US), prema kojoj odredbi:
U postupcima za izdavanje poternice ili objave primenjivaće se odredbe čl. 597. do 601. ovog zakonika, a ukoliko u ovim odredbama nije nešto posebno propisano, shodno će se primenjivati ostale odredbe ovog zakonika.
Utvrđivanje adrese okrivljenog
Ako se ne zna prebivalište ili boravište okrivljenog, kad je to po odredbama ovog zakonika neophodno, javni tužilac ili sud će zatražiti od policije da okrivljenog potraži i da ih obavesti o njegovoj adresi.
Izdavanje poternice
Izdavanje poternice može se narediti ako se okrivljeni protiv koga je pokrenut krivični postupak zbog krivičnog dela za koje se goni po službenoj dužnosti nalazi u bekstvu, a postoji naredba za njegovo dovođenje ili rešenje o određivanju pritvora.
Izdavanje poternice naređuje sud pred kojim se vodi krivični postupak.
Izdavanje poternice narediće se i u slučaju bekstva okrivljenog iz zavoda u kojem izdržava krivičnu sankciju koja se sastoji u lišenju slobode, a naredbu donosi upravnik zavoda.
Naredba suda ili upravnika zavoda za izdavanje poternice dostavlja se organima policije radi izvršenja.
Poternicu i objavu raspisuje policija nadležna po mestu suda pred kojim se vodi krivični postupak, odnosno zavoda iz koga je pobeglo lice na izdržavanju krivične sankcije koja se sastoji u lišenju slobode.
Radi obaveštavanja javnosti o poternici ili objavi mogu se koristiti i sredstva javnog informisanja.
Ako je verovatno da se lice za kojim je izdata poternica nalazi u inostranstvu, ministarstvo nadležno za unutrašnje poslove može raspisati i međunarodnu poternicu, uz pribavljenu saglasnost ministarstva nadležnog za poslove pravosuđa.
Na molbu inostranog organa, ministarstvo nadležno za unutrašnje poslove može:
1) raspisati poternicu za licem za koje se sumnja da se nalazi u Republici Srbiji, ako je u molbi data izjava da će se u slučaju pronalaženja tog lica zatražiti njegovo izdavanje;
2) raspisati objavu radi prikupljanja potrebnih podataka o pojedinim predmetima ili licima koja su u vezi sa krivičnim delom, ili radi njihovog pronalaženja, a naročito ako je to potrebno radi ustanovljenja identiteta pronađenog nepoznatog leša, ako postoji sumnja da se nalaze na teritoriji Republike Srbije.
Dakle, kako smo već naveli, poternica je krajnja mera za pronalaženje osuđenog koji se nije javio na izdržavanje kazne ili koji nije doveden. Poternica, kako zakon propisuje, predstavlja u stvari traganje za osuđenim licem.
Međutim, postavlja se pitanje kako pronaći učinioca ukoliko poternica, traganje za osuđenim licem, ne može da se realizuje, zbog brojnih razloga, kao na primer: lice se ne pojavljuje na poznate adrese stanovanja, ne pojavljuje se u javnosti, ne prelazi granicu, ne upravlja motornim vozilom i dr.
Tu se javlja problem koji zakonodavac prema našem znanju nije na najbolji način rešio, s obzirom da u eri razvijene tehnologije i tehnike, premа osuđenom licu nije moguće zakonito primeniti na primer odredbu čl. 286. st 3. Zakonika o krivičnom postupku, prema kojoj:
Po nalogu sudije za prethodni postupak, a na predlog javnog tužioca, policija može u cilju ispunjenja dužnosti iz stava 1. ovog člana, pribaviti evidenciju ostvarene telefonske komunikacije, korišćenih baznih stanica ili izvršiti lociranje mesta sa kojeg se obavlja komunikacija.
Dužnost iz st. 1. člana 286. ZKP, definisana je na sledeći način:
Ako postoje osnovi sumnje da je izvršeno krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti, policija je dužna da preduzme potrebne mere da se pronađe učinilac krivičnog dela, da se učinilac ili saučesnik ne sakrije ili ne pobegne, da se otkriju i obezbede tragovi krivičnog dela i predmeti koji mogu poslužiti kao dokaz, kao i da prikupi sva obaveštenja koja bi mogla biti od koristi za uspešno vođenje krivičnog postupka.
Dakle, ovo su uslovi pribavljanje evidencije ostvarene telefonske komunikacije, korišćenih baznih stanica ili lociranje mesta sa kojeg se obavlja komunikacija.
Navedena mera se, imajući u vidu odredbe čl. 286. st 1. ZKP (ako postoje osnovi sumnje da je izvršeno krivično delo za koje se goni po službenoj dužnosti), ne može primeniti na osuđeno lice radi njegovog lociranja i upućivanja na izdržavanje kazne zatvora, što je veliki propust zakonodavca u smislu što, u Zakonu o izvršenju krivičnih sankcija nije propisana kao način realizacije naloga za osuđenog radi izdržavanja kazne zatvora, a ta mera, imajući u vidu ograničenost poternice kao propisane forme traganja za osuđenim licem, bi po našem mišljenju bila neophodna, u slučaju da se cilj ne postigne izdavanjem poternice.
Izvor: Izvod iz propisa je preuzet iz programa „Propis Soft“ – Redakcija Profi Sistem Com.