Nećemo se baviti tumačenjem postojećih propisa koji su relevantni za ovu oblast prava građana, već ćemo iste samo nabrojati i citirati.
Prebivalište po samom jezičkom značenju je mesto prebivanja, odnosno življenja.
Na početku, polazimo od Evropske konvencije o ljudskim pravima, koja u odredbi člana 4 Dodatnog protokola uz Konvenciju o ljudskim pravima i osnovnim slobodama propisuje:
Pravo na slobodne izbore
Visoke strane ugovornice se obavezuju da u primjerenim vremenskim razmacima održavaju slobodne izbore s tajnim glasanjem, pod uslovima koji obezbjeđuju slobodno izražavanje mišljenja naroda pri izboru zakonodavnih tijela.
Nadalje, Ustav Republike Srbije (“Sl. glasnik RS”, br. 98/2006 i 115/2021) propisuje izborno pravo:
Izborno pravo
Svaki punoletan, poslovno sposoban državljanin Republike Srbije ima pravo da bira i da bude biran.
Izborno pravo je opšte i jednako, izbori su slobodni i neposredni, a glasanje je tajno i lično.
Izborno pravo uživa pravnu zaštitu u skladu sa zakonom.
Skupština autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave
Skupština je najviši organ autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave.
Skupštinu autonomne pokrajine čine poslanici, a skupštinu jedinice lokalne samouprave odbornici.
Poslanici i odbornici biraju se na period od četiri godine, na neposrednim izborima tajnim glasanjem, i to poslanici u skladu sa odlukom skupštine autonomne pokrajine, a odbornici, u skladu sa zakonom.
U autonomnim pokrajinama i jedinicama lokalne samouprave u kojima živi stanovništvo mešovitog nacionalnog sastava, omogućuje se srazmerna zastupljenost nacionalnih manjina u skupštinama, u skladu sa zakonom.
Izborno pravo jasno je propisano i odredbama člana 3 Zakona o lokalnim izborima (“Sl. glasnik RS”, br. 14/2022), prema kojima:
Izborno pravo
Pravo da bira odbornike i da bude biran za odbornika ima punoletni državljanin Republike Srbije nad kojim nije produženo roditeljsko pravo, odnosno koji nije potpuno lišen poslovne sposobnosti i koji ima prebivalište na teritoriji jedinice lokalne samouprave u kojoj ostvaruje izborno pravo.
Lice delimično lišeno poslovne sposobnosti može da bira odbornike i da bude birano za odbornika ako sud rešenjem o delimičnom lišenju poslovne sposobnosti nije utvrdio da je nesposobno da vrši izborno pravo.
Prebivalište definiše Zakon o prebivalištu i boravištu građana (“Sl. glasnik RS”, br. 87/2011), i to u interpretativnim odredbama člana 2 stav 1 tačka 2, prema kojima:
-PREBIVALIŠTE je mesto u kome se građanin nastanio sa namerom da u njemu stalno živi, odnosno mesto u kome se nalazi centar njegovih životnih aktivnosti, profesionalnih, ekonomskih, socijalnih i drugih veza koje dokazuju njegovu trajnu povezanost s mestom u kome se nastanio;
Nužno je poznavati i definiciju boravišta, da bi se pojam prebivališta razumeo u pravoj meri, koje je pravno definisano odredbom člana 2 stav 1 točka 3 istog Zakona:
–BORAVIŠTE je mesto u kome građanin privremeno boravi van mesta svog prebivališta duže od 90 dana;
Treba imati u vidu i zakonsku definiciju adrese stanovanja i pasiviziranje adrese:
-adresa stanovanja podrazumeva grad, opštinu, naseljeno mesto, ulicu ili trg, kućni broj, sprat i broj stana, u skladu s propisima kojima se uređuje teritorijalna organizacija;
-pasiviziranje adrese je označavanje u evidenciji nadležnog organa da građanin ne stanuje na adresi prijavljenog prebivališta ili boravišta.
Prijava i odjava prebivališta propisana je odredbma člana 9-14 istog Zakona, prema kojima:
Prijava prebivališta
Građanin je dužan da nadležnom organu prijavi svoje prebivalište u roku od osam dana od dana nastanjenja na adresi na kojoj prijavljuje prebivalište.
Prijava prebivališta za maloletno lice podnosi se u roku od tri meseca od njegovog rođenja, odnosno osam dana od dana nastanjenja na adresi na kojoj prijavljuje prebivalište.
Prijava prebivališta za lice bez poslovne sposobnosti podnosi se u roku od osam dana od dana nastanjenja na adresi na kojoj se prijavljuje prebivalište.
Prijava prebivališta na novoj adresi stanovanja ujedno znači i odjavu prethodnog prebivališta na teritoriji Republike Srbije.
Uz prijavu prebivališta, lice starije od 16 godina dužno je da priloži ličnu kartu, kao i druge isprave i dokaze značajne za prijavljivanje prebivališta.
Uz prijavu prebivališta za lice mlađe od 16 godina koje ne poseduju ličnu kartu, podnosilac prijave prilaže izvod iz matične knjige rođenih.
Za upotrebu isprava iz st. 1. i 2. ovog člana koje ne sadrže istinite podatke odgovorno je lice koje ih stavi u pravni saobraćaj.
Građanin može prijaviti prebivalište po osnovu prava svojine na stanu, ugovora o zakupu stana ili drugom pravnom osnovu.
Ukoliko građanin ne može prijaviti prebivalište po osnovu navedenom u stavu 1. ovog člana, nadležni organ mu rešenjem utvrđuje prebivalište na adresi:
1) njegovog stalnog stanovanja, ako su ispunjeni drugi uslovi propisani zakonom;
2) prebivališta njegovog supružnika ili vanbračnog partnera;
3) prebivališta njegovih roditelja;
4) ustanove u kojoj je trajno smešten ili centra za socijalni rad na čijem području se nalazi, uz prijavu građanina toj ustanovi, odnosno centru da će njegova adresa biti na adresi ustanove odnosno centra.
Na rešenje iz stava 2. ovog člana može se izjaviti žalba ministarstvu nadležnom za unutrašnje poslove u roku od osam dana od dana prijema rešenja.
Žalba protiv rešenja iz stava 2. ovog člana ne odlaže izvršenje rešenja.
Obrazac prijave iz stava 2. tačka 4) ovog člana propisuje ministar nadležan za unutrašnje poslove, uz saglasnost ministra nadležnog za socijalnu politiku.
Podatak o prebivalištu upisuje se u ličnu kartu lica koje se prijavljuje.
Podnosiocu prijave prebivališta za lice mlađe od 16 godina izdaje se odgovarajuća potvrda.
Nadležni organ rešenjem odbija prijavu prebivališta ako se ne može utvrditi da građanin ima nameru da stalno stanuje na adresi koju prijavljuje.
Na rešenje iz stava 1. ovog člana može se izjaviti žalba ministarstvu nadležnom za unutrašnje poslove u roku od osam dana od dana prijema rešenja.
Žalba protiv rešenja iz stava 1. ovog člana ne odlaže izvršenje rešenja.
Građanin je dužan da odjavi prebivalište ako se iseljava iz Republike Srbije u inostranstvo.
Licu koje odjavljuje prebivališta izdaje se odgovarajuća potvrda.
Ako pročitamo i razumemo sve citirane odredbe, počev od najopštijih do ovih najkonkretnijih, jasno je ko ima pravo glasa-izborno pavo na lokalnim izborima.
Izvor: Izvod iz propisa preuzet je iz programa „Propis Soft“, Redakcija Profi Sistem Com-a.