Jedna od novina propisana nedavno usvojenim Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Sl. glasnik RS“, br. 88/2017) – u daljem tekstu Zakon, čija je primena počela 7. oktobra 2017. godine, jeste ne baš tako povoljna odredba po zaposlene koji su neraspoređeni i nalaze se na Listi zaposlenih za čijim radom je u potpunosti ili delimično prestala potreba i zaposlenih koji su zasnovali radni odnos sa nepunim radnim vremenom (u daljem tekstu: lista):
[box] „Zaposlenom koji je neraspoređen u smislu ovog zakona, a nije preuzet sa liste do 1. decembra 2017. godine, radni odnos prestaje do 31. decembra 2017. godine.“[/box]
Navedeno je propisano članom 206. stav 2. Zakona, dok se u stavu 3. istog člana navodi da zaposleni iz stava 2. ovog člana, ostvaruje pravo na otpremninu na način propisan zakonom kojim se uređuje način utvrđivanja maksimalnog broja zaposlenih u javnom sektoru.
Svrha uvođenja ove odredbe jeste regulisanje statusa zaposlenih koji se godinama nalaze na listi i imaju status neraspoređenih. Novi Zakon, kao rešenje njihovog radnopravnog statusa, propisuje prestanak radnog odnosa do 31. 12. 2017. godine, ukoliko do 1. decembra 2017. godine nisu preuzeti sa liste, čime zapravo propisuje nov osnov za prestanak radnog odnosa u ustanovi.
Neraspoređen zaposleni, u smislu ovog Zakona, jeste zaposleni koji je u ustanovi u radnom odnosu na neodređeno vreme, a za čijim radom je u potpunosti prestala potreba i ostvaruje pravo na preuzimanje sa liste. Status neraspoređenog zaposlenog definisan je članom 153. Zakona a kojim su članom, takođe, propisani novi osnovi za prestanak radnog odnosa:
[box] „Zaposleni koji je u ustanovi u radnom odnosu na neodređeno vreme, a za čijim radom je u potpunosti prestala potreba, smatra se neraspoređenim i ostvaruje pravo na preuzimanje sa liste.
Zaposleni iz stava 1. ovog člana ostvaruje pravo na naknadu plate u visini od 65% plate koju je primio za mesec koji prethodi mesecu u kome je ostao neraspoređen do preuzimanja sa liste, a najkasnije do 15. septembra naredne školske godine.
Zaposlenom iz stava 1. ovog člana koji nije preuzet sa liste u roku iz stava 2. ovog člana, prestaje radni odnos i ostvaruje pravo na otpremninu, u skladu sa zakonom.
Zaposlenom iz stava 1. ovog člana, koji bez opravdanih razloga odbije preuzimanje sa liste, prestaje radni odnos bez prava na otpremninu.
Zaposleni za čijim radom je delimično prestala potreba i zaposleni koji je zasnovao radni odnos sa nepunim radnim vremenom, stavljanjem na listu zaposlenih sa koje se vrši preuzimanje, ostvaruje pravo na preuzimanje sa liste i ne ostvaruje druga prava koja ima zaposleni za čijim radom je u potpunosti prestala potreba.
Posebna radna grupa, koju obrazuje ministar, prati i kontroliše preuzimanje sa liste i daje mišljenje o opravdanosti razloga odbijanja preuzimanja sa liste iz stava 4. ovog člana.
Pri svakoj školskoj upravi ministar obrazuje radnu podgrupu koja utvrđuje postojanje uslova i daje saglasnost za raspisivanje konkursa.
Ustanova je u obavezi da Ministarstvu dostavi podatke o potrebi za angažovanjem zaposlenih, odluku o raspisivanju konkursa, kao i odluku o preuzimanju zaposlenih sa liste radi objavljivanja na zvaničnoj internet stranici Ministarstva.
Bliže uslove za rad radne grupe i podgrupe iz st. 6. i 7. ovog člana propisuje ministar.“[/box]
Najpre, predmetnim članom je kao novina propisano da zaposleni, koji je neraspoređen i nalazi se na listi, ostvaruje pravo na naknadu plate u visini od 65% plate koju je primio za mesec koji prethodi mesecu u kome je ostao neraspoređen do preuzimanja sa liste, a najkasnije do 15. septembra naredne školske godine. Ovde primećujemo dve vrlo bitne činjenice:
- prva je ta, da zaposleni ostvaruje pravo na naknadu plate u visini od 65% plate koju je primio za mesec koji prethodi mesecu u kome je ostao neraspoređen do preuzimanja sa liste, što predstavlja značajno umanjenje u odnosu na dosadašnjih 100% plate koja je ovim zaposlenima isplaćivana iako za to nije postojao zakonski osnov s obzirom da ranije važeći zakon ovo pravo nije propisivao. Pretpostavljamo da je isplata vršena u skladu sa nekom instrukcijom ministarstva o kojoj nemamo saznanja, pošto zakonskog osnova nije bilo;
- druga važna činjenica, ovim stavom propisan je još jedan nov osnov za prestanak radnog odnosa koji će nastupiti ako zaposleni, koji se smatra neraspoređenim, ne bude preuzet sa liste najkasnije do 15. septembra naredne školske godine. Može se reći da se ovde radi o prestanku radnog odnosa sa odložnim uslovom. U ovom slučaju prestanka radnog odnosa, zaposleni ostvaruje pravo na otpremninu u skladu sa zakonom, pri čemu se ne precizira u skladu sa kojim odredbama zakona će se vršiti obračun i isplata otpremnine.
Istim članom u stavu 4. propisuje se još jedan nov osnov za prestanak radnog odnosa: „Zaposlenom iz stava 1. ovog člana, koji bez opravdanih razloga odbije preuzimanje sa liste, prestaje radni odnos bez prava na otpremninu.“ Osnov za prestanak radnog odnosa je neopravdano odbijanje preuzimanja sa liste. Mišljenje o opravdanosti razloga odbijanja preuzimanja sa liste prati i kontroliše posebna radna grupa, koju obrazuje ministar.
Svi ovi osnovi za prestanak radnog odnosa, navedeni u gore iznetim članovima 153. i 206., nisu obuhvaćeni odredbama člana 167. Zakona, kao opšteg i osnovnog člana kojim se uređuje institut prestanka radnog odnosa u ustanovi, a koji glasi:
[box] „Radni odnos zaposlenog u ustanovi prestaje sa navršenih 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja.
Zaposlenom prestaje radni odnos ako se u toku radnog odnosa utvrdi da ne ispunjava uslove iz člana 139. stav 1. ovog zakona ili ako odbije da se podvrgne lekarskom pregledu u nadležnoj zdravstvenoj ustanovi na zahtev direktora.
Zaposleni kome prestane radni odnos iz razloga utvrđenog članom 139. stav 1. tačka 2) ovog zakona, ostvaruje pravo na otpremninu.“[/box]
Ono na šta valja ukazati jeste da prethodno važeći Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja (“Sl. glasnik RS”, br. 72/2009, 52/2011, 55/2013, 35/2015-aut. tumačenje, 68/2015 i 62/2016-OUS) nije jasno definisao osnove za prestanak radnog odnosa već je sadržao norme koje su upućivale na odredbe drugih zakona, konkretno Zakona o radu, dok su novim Zakonom ti osnovi precizirani.
Kao što vidimo, prvi osnov za prestanak radnog odnosa u ustanovi, definisan članom 167. stav 1. je navršenih 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja. Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja, kao poseban zakon (lex specialis) u odnosu na Zakon o radu (lex generalis), ne ostavlja mogućnost sporazuma između poslodavca i zaposlenog već izričito propisuje da radni odnos prestaje po sili zakona sa navršenih 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja.
Drugi osnov za prestanak radnog odnosa, propisan stavom 2. pomenutog člana, vezan je za uslove za prijem u radni odnos i odbijanje zaposlenog da se podvrgne lekarskom pregledu u nadležnoj zdravstvenoj ustanovi na zahtev direktora. U okviru ovog osnova postoje dva alternativna razloga za prestanak radnog odnosa:
– prvi, ukoliko se u toku radnog odnosa utvrdi da zaposleni ne ispunjava uslove propisane članom 139. stav 1. (ima odgovarajuće obrazovanje; ima psihičku, fizičku i zdravstvenu sposobnost za rad sa decom i učenicima; nije osuđivan pravnosnažnom presudom za krivično delo za koje je izrečena bezuslovna kazna zatvora u trajanju od najmanje tri meseca, kao i za krivična dela nasilje u porodici, oduzimanje maloletnog lica, zapuštanje i zlostavljanje maloletnog lica ili rodoskvrnuće, za krivična dela primanje ili davanje mita; za krivična dela iz grupe krivičnih dela protiv polne slobode, protiv pravnog saobraćaja i protiv čovečnosti i drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom, bez obzira na izrečenu krivičnu sankciju, i za koje nije, u skladu sa zakonom, utvrđeno diskriminatorno ponašanje; ima državljanstvo Republike Srbije; zna srpski jezik i jezik na kojem ostvaruje obrazovno-vaspitni rad.);
– drugi, ako odbije da se podvrgne lekarskom pregledu u nadležnoj zdravstvenoj ustanovi na zahtev direktora.
Stavom 3. pomenutog člana 167. propisano je da zaposleni kome radni odnos prestane jer nema psihičku, fizičku i zdravstvenu sposobnost za rad sa decom i učenicima ostvaruje pravo na otpremninu, pri čemu se ne definiše njena visina, niti se upućuje na zakon u skladu sa kojim će se vršiti obračun iste. Ovim stavom zapravo je rešena dilema vezana za status ovih lica, ali se i ovaj uslov (gubitak psihičke, fizičke i zdravstvene sposobnosti za rad sa decom i učenicima) izdvaja od ostalih uslova propisanih istim članom jer samo po osnovu njega zaposleni može ostvariti pravo na otpremninu, dok u ostalim slučajevima na to nema prava.
Pomenutim članom 167. se ne definiše ni prestanak radnog odnosa nastavniku, vaspitaču i stručnom saradniku u svojstvu pripravnika koji u roku od dve godine od dana zasnivanja radnog odnosa ne položi ispit za licencu.
I Praktična strana primene zakonskih odredaba članova 153. i 206. kojima se reguliše
prestanak radnog odnosa u ustanovi
Iako je primena novog Zakona počela nedavno, u praksi su se već pojavili problemi u primeni i tumačenju pojedinih odredaba. Konkretno, vezano za ovu temu, sporna je primena odredaba članova 153. i 206. kojima se reguliše prestanak radnog odnosa u ustanovi. Sekretari i direktori škola nalaze se u nedoumici kako postupiti i koje odredbe konkretno primeniti u sledećoj situaciji (primer iz prakse):
Novim Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja u članu 153. regulisan je status onih zaposlenih za čijim je radom u potpunosti prestala potreba i koji se smatraju neraspoređenim, dok se u stavu 2. ovog člana navodi da ti zaposleni imaju pravo na naknadu plate u visini od 65% plate koju su primili za mesec koji prethodi mesecu u kome su ostali neraspoređeni do preuzimanja sa liste, a najkasnije do 15. septembra naredne školske godine. Međutim, u članu 206 stav 2. se navodi da zaposlenom koji je neraspoređen u smislu ovog zakona, a nije preuzet sa liste do 1.12.2017. godine, radni odnos prestaje do 31.12.2017. godine. Postavlja se pitanje: šta se dešava sa zaposlenima za čijim je radom u potpunosti prestala potreba ove školske godine, tj. od 1. septembra 2017. godine i još uvek su neraspoređeni, koje odredbe i kog člana primeniti na njih, da li odredbe člana 206. ili člana 153.?
Tumačenjem odredbi članova 153. i 206. Zakona, dolazi se do zaključka da je namera zakonodavca bila da se reguliše status zaposlenih koji su neraspoređeni (neki čak i u trajanju od više godina), a nisu preuzeti sa liste, time što će navedenim licima prestati radni odnos do 31. decembra 2017. godine ukoliko do 1. decembra 2017. god ne budu preuzeti sa liste.
Odredba stava 2. člana 206. zapravo upućuje na član 153. kada kaže „zaposlenom koji je neraspoređen u smislu ovog zakona…“, a status neraspoređenog zaposlenog reguliše upravo član 153. koji kaže: „zaposleni koji je u ustanovi u radnom odnosu na neodređeno vreme, a za čijim radom je u potpunosti prestala potreba, smatra se neraspoređenim i ostvaruje pravo na preuzimanje sa liste.“ U tom slučaju, smatramo da je namera zakonodavca bila jasna i da bi trebalo ispoštovati odredbe člana 206. koje propisuju prestanak radnog odnosa uz isplatu otpremnine.
Međutim, ako uzmemo u obzir činjenicu da se prelaznim i završnim odredbama, po pravilu, reguliše kolizija propisa i status zaposlenih ostvaren u skladu sa odredbama starog zakona tj. koji su imali do stupanja na snagu novog zakona, pa i činjenicu da se isto pitanje (neraspoređenih zaposlenih koji nisu preuzeti sa liste) reguliše sa dva člana, možemo zaključiti da je zakonodavac, iako to nije izričito propisao, imao nameru da napravi razliku između zaposlenih koji su imali status neraspoređenih do dana stupanja na snagu novog zakona (na koje se primenjuju odredbe člana 206.) i zaposlenih koji su status neraspoređenih stekli nakon stupanja na snagu novog zakona (u kom slučaju će se primeniti član 153.). Kako je primena novog Zakona počela 7. oktobra 2017. godine, prvima bi radni odnos prestao do 31.12.2017. godine, a drugima do 15.09.2018. god. ukoliko ne budu preuzeti sa liste do tog datuma.
Zvaničnog stava ministarstva po ovom pitanju nema a autor komentara je, po svom slobodnom tumačenju pomenutih članova, naveo moguće pravce rešenja sporne situacije.
II Z a k lj u č a k
Pokušaj zakonodavca da taksativno utvrdi osnove prestanka radnog odnosa u ustanovi predstavlja dobru zamisao koja, po mišljenju autora ovog teksta, nije u potpunosti i najidealnije sprovedena u delo. Ovo iz razloga jer se taksativnim nabrajanjem nikada ne mogu obuhvatiti baš svi osnovi prestanka radnog odnosa i uvek postoji mogućnost da se neki od osnova izostavi, što se u ovom slučaju i dogodilo, a na šta smo ukazali u ovom komentaru.
Ovako definisan član 167. morao je da sadrži i formulaciju: „… u drugim slučajevima utvrđenim zakonom“ čime bi bila rešena celokupna problematika na koju smo ukazali i izbegli bi se eventualni problemi u praksi i razlozi za pokretanje spora.
Navedena problematika naročito dolazi do izražaja prilikom donošenja pojedinačnih rešenja o prestanku radnog odnosa u ustanovi gde se, po logici stvari, u preambuli istih najpre navodi opšti član kojim se reguliše institut prestanka radnog odnosa u ustanovi. Ukoliko tim članom nije propisan konkretan osnov prestanka radnog odnosa povodom kojeg se donosi konkretno rešenje, u preambuli rešenja direktor neće moći da se pozove na odredbe tog člana.
Upravo iz ovih razloga smatramo da je pomenuti član 167., kao osnovni član kojim se reguliše prestanak radnog odnosa u ustanovi, morao da sadrži i odredbu „u drugim slučajevima utvrđenim zakonom“, kojom bi bili obuhvaćeni svi ostali slučajevi prestanka radnog odnosa propisani zakonom a koji nisu decidno navedeni u okviru ovog člana.
Izvor: Izvod iz zakona je preuzet iz programskog paketa “Propis Soft“, Redakcija Profi Sistem Com
Budite spremni za Novi Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja sa komentarom najznačajnijih novina!!!
Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja sa komentarom najznačajnijih novina
Autor komentara: Biljana Antić, dipl. pravnik, prosvetni inspektor, autor brojnih stručnih tekstova i predavač na seminarima sa temama iz oblasti obrazovanja
[button link=”http://www.profisistem.com/propis_soft/akcija/154/zakon_osnove_sistema_obrazovanja_i_vaspitanja” type=”big” color=”orange” newwindow=”yes”] DETALJNIJE[/button]
