U „Sl. glasniku RS“, br. 113/2017 objavljen je novi Zakon o sprečavanju pranja novca i finansiranju terorizma koji se primenjuje od 1. aprila 2018. god.
Ovim Zakonom propisuju se radnje i mere koje se preduzimaju radi sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma kao i nadležnost Uprave za sprečavanje pranja novca i nadležnost drugih organa za sprovođenje odredaba ovog zakona.
Pranjem novca, u smislu ovog zakona, smatra se:
1) konverzija ili prenos imovine stečene izvršenjem krivičnog dela;
2) prikrivanje ili netačno prikazivanje prave prirode, porekla, mesta nalaženja, kretanja, raspolaganja, vlasništva ili prava u vezi sa imovinom koja je stečena izvršenjem krivičnog dela;
3) sticanje, držanje ili korišćenje imovine stečene izvršenjem krivičnog dela.
Finansiranjem terorizma, u smislu ovog zakona, smatra se obezbeđivanje ili prikupljanje imovine ili pokušaj njenog obezbeđivanja ili prikupljanja, u nameri da se koristi ili sa znanjem da može biti korišćena, u celosti ili delimično:
1) za izvršenje terorističkog akta;
2) od strane terorista;
3) od strane terorističkih organizacija.
Pod finansiranjem terorizma smatra se i podstrekavanje i pomaganje u obezbeđivanju i prikupljanju imovine, bez obzira da li je teroristički akt izvršen i da li je imovina korišćena za izvršenje terorističkog akta.
Terorističkim aktom, u smislu ovog zakona, smatra se delo utvrđeno sporazumima navedenim u aneksu uz Međunarodnu konvenciju o suzbijanju finansiranja terorizma, kao i bilo koje drugo delo čiji je cilj da izazove smrt ili težu telesnu povredu civila ili bilo kog drugog lica koje ne učestvuje aktivno u neprijateljstvima u slučaju oružanog sukoba, kada je svrha takvog dela, po njegovoj prirodi ili spletu okolnosti povezanih sa tim delom, da zastraši stanovništvo, ili da primora neku vladu ili neku međunarodnu organizaciju da učini ili da se uzdrži od činjenja nekog dela.
Teroristom, u smislu ovog zakona, smatra se lice koje samo ili sa drugim licima sa umišljajem:
1) pokuša ili učini teroristički akt na bilo koji način, neposredno ili posredno;
2) podstrekava i pomaže u izvršenju terorističkog akta;
3) raspolaže saznanjem o nameri grupe terorista da izvrši teroristički akt, doprinese izvršenju ili pomogne grupi nastavljanje vršenja terorističkog akta sa zajedničkom svrhom.
Terorističkom organizacijom, u smislu ovog zakona, smatra se grupa terorista koja:
1) pokuša ili učini teroristički akt na bilo koji način, neposredno ili posredno;
2) podstrekava i pomaže u izvršenju terorističkog akta;
3) raspolaže saznanjem o nameri grupe terorista da izvrši teroristički akt, doprinese izvršenju ili pomogne grupi nastavljanje vršenja terorističkog akta sa zajedničkom svrhom.
Pojedini pojmovi u smislu ovog zakona imaju sledeće značenje:
1) imovina jesu stvari, novac, prava, hartije od vrednosti i druge isprave u bilo kom obliku, kojima se može utvrditi pravo svojine i druga prava;
2) novac jeste gotov novac (domaći i strani), sredstva na računima (dinarska i devizna) i elektronski novac;
3) fizički prenosiva sredstva plaćanja jesu gotov novac, čekovi, menice i druga fizički prenosiva sredstva plaćanja, plativa na donosioca;
4) lice stranog prava je pravna forma organizovanja u cilju upravljanja i raspolaganja imovinom koja ne postoji u domaćem zakonodavstvu (npr.: trast, anstalt, fiducije, fidokomis i sl.);
5) stranka jeste fizičko lice, preduzetnik, pravno lice, lice stranog prava i lice građanskog prava koje vrši transakciju ili uspostavlja poslovni odnos sa obveznikom;
6) trast je lice stranog prava koje jedno lice, osnivač (settlor, trustor) uspostavlja za života ili po smrti, a koje poverava imovinu na raspolaganje i upravljanje povereniku (trustee) u korist korisnika (beneficiary) ili u neku posebno naznačenu svrhu, i to tako da: imovina nije deo imovine osnivača trasta; pravo svojine na imovini trasta ima poverenik koji imovinu drži, koristi i njome raspolaže u korist korisnika ili osnivača, a u skladu sa uslovima trasta; ugovorom o trastu obavljanje određenih poslova se može poveriti i zaštitniku (trust protector), čija je osnovna uloga da obezbedi da se imovinom trasta raspolaže i upravlja tako da se u punoj meri ostvare ciljevi uspostavljanja trasta; korisnik je fizičko lice ili grupa lica u čijem interesu je lice stranog prava osnovano ili posluje, bez obzira na to da li je to lice ili grupa lica određena ili odrediva;
7) transakcija jeste prijem, davanje, zamena, čuvanje, raspolaganje ili drugo postupanje sa imovinom kod obveznika;
8) gotovinska transakcija jeste fizički prijem ili davanje gotovog novca;
9) lica građanskog prava jesu udruženja pojedinaca koja udružuju ili će udruživati novac ili drugu imovinu za određenu namenu;
10) stvarni vlasnik stranke je fizičko lice koje posredno ili neposredno ima u svojini ili kontroliše stranku; stranka iz ove tačke uključuje i fizičko lice;
11) stvarni vlasnik privrednog društva, odnosno drugog pravnog lica jeste:
(1) fizičko lice, koje je posredno ili neposredno imalac 25% ili više poslovnog udela, akcija, prava glasa ili drugih prava, na osnovu kojih učestvuje u upravljanju pravnim licem, odnosno učestvuje u kapitalu pravnog lica sa 25% ili više udela, odnosno fizičko lice koje posredno ili neposredno ima preovlađujući uticaj na vođenje poslova i donošenje odluka;
(2) fizičko lice, koje privrednom društvu posredno obezbedi ili obezbeđuje sredstva i po tom osnovu ima pravo da bitno utiče na donošenje odluka organa upravljanja privrednim društvom prilikom odlučivanja o finansiranju i poslovanju;
12) stvarni vlasnik trasta je osnivač, poverenik, zaštitnik, korisnik ako je određen, kao i lice koje ima dominantan položaj u upravljanju trastom; odredba ove tačke se analogno primenjuje na stvarnog vlasnika drugog lica stranog prava;
13) poslovni odnos jeste poslovni, profesionalni ili komercijalni odnos između stranke i obveznika koji je u vezi sa vršenjem delatnosti obveznika i za koji se u trenutku uspostavljanja očekuje da će trajati;
14) korespodentski odnos jeste odnos između dve banke ili druge slične institucije, koji nastaje otvaranjem računa jedne banke ili druge slične institucije kod druge banke u cilju vršenja poslova međunarodnog platnog prometa;
15) kvazi banka jeste strana banka ili druga finansijska institucija koja se bavi poslovima koji odgovaraju poslovima banke ili druge finansijske institucije, koja je registrovana u državi u kojoj se nalazi njeno stvarno sedište, odnosno u kojoj nema fizičkog prisustva organa upravljanja i koja nije deo finansijske grupe uređene odgovarajućim propisima;
16) lični dokument jeste važeća isprava sa fotografijom izdata od strane nadležnog državnog organa;
17) službena isprava jeste isprava koju je u okviru svojih ovlašćenja izdalo službeno lice ili odgovorno lice, pri čemu se pod tim licima smatraju lica u smislu odredaba Krivičnog zakonika („Službeni glasnik RS”, br. 85/05, 88/05 – ispravka, 107/05 – ispravka, 72/09, 111/09, 121/12, 104/13, 108/14 i 94/16);
18) informacija o aktivnostima stranke koja je fizičko lice jeste obaveštenje o ličnom, profesionalnom ili sličnom delovanju stranke (zaposlen, penzioner, student, nezaposlen itd.), odnosno podatak o aktivnosti stranke (na sportskom, kulturnoumetničkom, naučnoistraživačkom, vaspitnoobrazovnom ili drugom području), koji predstavlja osnov za uspostavljanje poslovnog odnosa;
19) informacija o aktivnostima stranke koja je preduzetnik, pravno lice, lice stranog prava ili lice građanskog prava jeste obaveštenje o delatnosti stranke, poslovnim odnosima i poslovnim partnerima, poslovnim rezultatima i slična obaveštenja;
20) of-šor (offshore) pravno lice je strano pravno lice koje ne obavlja ili ne sme da obavlja proizvodnu ili trgovinsku delatnost u državi u kojoj je registrovano;
21) anonimno društvo jeste strano pravno lice sa nepoznatim vlasnicima ili upravljačima;
22) funkcioner je funkcioner druge države, funkcioner međunarodne organizacije i funkcioner Republike Srbije;
23) funkcioner druge države je fizičko lice koje obavlja ili je u poslednje četiri godine obavljalo visoku javnu funkciju u drugoj državi, i to:
(1) šef države i/ili vlade, član vlade i njegov zamenik,
(2) izabrani predstavnik zakonodavnog tela,
(3) sudija vrhovnog i ustavnog suda ili drugog sudskog organa na visokom nivou, protiv čije presude, osim u izuzetnim slučajevima, nije moguće koristiti redovni ili vanredni pravni lek,
(4) član računskog suda, odnosno vrhovne revizorske institucije i članovi organa upravljanja centralne banke,
(5) ambasador, otpravnik poslova i visoki oficir oružanih snaga,
(6) član upravnog i nadzornog organa pravnog lica koje je u većinskom vlasništvu strane države,
(7) član organa upravljanja političke stranke;
24) funkcioner međunarodne organizacije je fizičko lice koje obavlja ili je u poslednje četiri godine obavljalo visoku javnu funkciju u međunarodnoj organizaciji, kao što je: direktor, zamenik direktora, član organa upravljanja, ili drugu ekvivalentnu funkciju u međunarodnoj organizaciji;
25) funkcioner Republike Srbije je fizičko lice koje obavlja ili je u poslednje četiri godine obavljalo visoku javnu funkciju u zemlji, i to:
(1) predsednik države, predsednik Vlade, ministar, državni sekretar, posebni savetnik ministra, pomoćnik ministra, sekretar ministarstva, direktor organa u sastavu ministarstva i njegovi pomoćnici, i direktor posebne organizacije, kao i njegov zamenik i njegovi pomoćnici,
(2) narodni poslanik,
(3) sudije Vrhovnog kasacionog, Privrednog apelacionog i Ustavnog suda,
(4) predsednik, potpredsednik i član saveta Državne revizorske institucije,
(5) guverner, viceguverner, član izvršnog odbora i član Saveta guvernera Narodne banke Srbije,
(6) lice na visokom položaju u diplomatsko-konzularnim predstavništvima (ambasador, generalni konzul, otpravnik poslova),
(7) član organa upravljanja u javnom preduzeću ili privrednom društvu u većinskom vlasništvu države,
(8) član organa upravljanja političke stranke;
26) član uže porodice funkcionera jeste bračni ili vanbračni partner, roditelji, braća i sestre, deca, usvojena deca i pastorčad, i njihovi bračni ili vanbračni partneri;
27) bliži saradnik funkcionera jeste fizičko lice koje ostvaruje zajedničku dobit iz imovine ili uspostavljenog poslovnog odnosa ili ima bilo koje druge bliske poslovne odnose sa funkcionerom (npr.: fizičko lice koje je formalni vlasnik pravnog lica ili lica stranog prava, a stvarnu dobit ostvaruje funkcioner);
28) najviše rukovodstvo jeste lice ili grupa lica koja, u skladu sa zakonom, vodi i organizuje poslovanje obveznika i odgovorno je za obezbeđivanje zakonitosti rada;
29) prenos novčanih sredstava je bilo koja transakcija koja se najmanje jednim delom izvršava elektronskim putem od strane pružaoca platnih usluga u ime platioca, sa ciljem da ta novčana sredstva budu dostupna primaocu plaćanja kod pružaoca platnih usluga, bez obzira na to da li su platilac ili primalac plaćanja isto lice i da li su platiočev pružalac platnih usluga i pružalac platnih usluga primaoca plaćanja isto lice;
30) pružalac platnih usluga je banka, institucija elektronskog novca, platna institucija, Narodna banka Srbije, Uprava za trezor ili drugi organi javne vlasti u Republici Srbiji, u skladu sa svojim nadležnostima utvrđenim zakonom, kao i javni poštanski operator sa sedištem u Republici Srbiji, osnovan u skladu sa zakonom kojim se uređuju poštanske usluge;
31) platilac je fizičko ili pravno lice koje na teret svog platnog računa izdaje platni nalog ili daje saglasnost za izvršenje platne transakcije na osnovu platnog naloga koji izdaje primalac plaćanja, a ako nema platnog računa – fizičko ili pravno lice koje izdaje platni nalog;
32) primalac plaćanja je fizičko ili pravno lice koje je određeno kao primalac novčanih sredstava koja su predmet platne transakcije;
33) posrednik u prenosu novčanih sredstava je pružalac platnih usluga koji nije u ugovornom odnosu sa platiocem, niti sa primaocem plaćanja, a učestvuje u izvršenju prenosa novčanih sredstava;
34) platni račun je račun koji se koristi za izvršavanje platnih transakcija, a koji vodi pružalac platnih usluga za jednog ili više korisnika platnih usluga;
35) jedinstvena identifikaciona oznaka jeste kombinacija slova, brojeva i/ili simbola koju pružalac platnih usluga utvrđuje korisniku platnih usluga i koja se u platnoj transakciji upotrebljava za nedvosmislenu identifikaciju tog korisnika i/ili njegovog platnog računa;
36) prethodno krivično delo je krivično delo iz koga je proistekla imovina koja je predmet krivičnog dela pranja novca, bez obzira na to da li je izvršeno u Republici Srbiji ili inostranstvu;
37) neuobičajena transakcija je transakcija koja odstupa od uobičajenog poslovanja stranke kod obveznika.
Obveznici, u smislu ovog zakona, jesu:
1) banke;
2) ovlašćeni menjači, privredni subjekti koji menjačke poslove obavljaju na osnovu posebnog zakona kojim se uređuje njihova delatnost;
3) društva za upravljanje investicionim fondovima;
4) društva za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima;
5) davaoci finansijskog lizinga;
6) društva za osiguranje, društva za posredovanje u osiguranju, društva za zastupanje u osiguranju i zastupnici u osiguranju, koji imaju dozvolu za obavljanje poslova osiguranja života, osim društava za zastupanje i zastupnika u osiguranju za čiji rad odgovara društvo za osiguranje u skladu sa zakonom;
7) brokersko-dilerska društva;
8) priređivači posebnih igara na sreću u igračnicama i priređivači igara na sreću preko sredstava elektronske komunikacije;
9) društvo za reviziju i samostalni revizor;
10) institucije elektronskog novca;
11) platne institucije;
12) posrednici u prometu i zakupu nepokretnosti;
13) faktoring društva;
14) preduzetnici i pravna lica koja se bave pružanjem računovodstvenih usluga;
15) poreski savetnici;
16) javni poštanski operator sa sedištem u Republici Srbiji, osnovan u skladu sa zakonom kojim se uređuju poštanske usluge;
17) lica koja se bave pružanjem usluga kupovine, prodaje ili prenosa virtuelnih valuta ili zamene tih valuta za novac ili drugu imovinu preko internet platformi, uređaja u fizičkom obliku ili na drugi način, odnosno koja posreduju pri pružanju ovih usluga.
Obveznici su i advokati kada:
1) pomažu u planiranju ili izvršavanju transakcija za stranku u vezi sa:
(1) kupovinom ili prodajom nepokretnosti ili privrednog društva,
(2) upravljanjem imovinom stranke,
(3) otvaranjem ili raspolaganjem računom kod banke (bankarskim računom, štednim ulogom ili računom za poslovanje sa hartijama od vrednosti),
(4) prikupljanjem sredstava neophodnih za osnivanje, obavljanje delatnosti i upravljanje privrednim društvima,
(5) osnivanjem, poslovanjem ili upravljanjem privrednog društva ili lica stranog prava;
2) u ime i za račun stranke vrše finansijsku transakciju ili transakciju u vezi sa nepokretnošću.
Kako se i navodi u obrazloženju predloga sve navedene aktivnosti advokata, advokatskih ortačkih društava i javnih beležnika su u vezi sa poslovnim, odnosno finansijskim aktivnostima stranke, a pre svega u vezi sa transakcijama stranke, i jedino u tim slučajevima proizilaze obaveze za advokate. U vršenju osnovnih delatnosti, kao što su: sastavljanje tužbi, zahteva, predloga, molbi, pravnih lekova, predstavki i drugih podnesaka, sastavljanje ugovora, izjava, opštih i pojedinačnih akata i drugih isprava, zastupanje i odbrana fizičkih i pravnih lica, advokati nisu u obavezi da primenjuju odredbe Zakona.
Glava III Zakona koja nosi naziv RADNJE I MERE KOJE PREDUZIMAJU ADVOKATI obuhvata:
– Utvrđivanje i proveru identiteta stranke
– Obaveštavanje Uprave o licima i transakcijama za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma
– Traženje podataka od advokata
– Izuzetke
– Obavezu sastavljanja i primene liste indikatora
-Vođenje evidencije
Član 57. Zakona predviđa koje podatke je advokat dužan da prikupi u slučaju uspostavljanja poslovnog odnosa sa strankom, vršenja transakcije, postojanja osnova sumnje na pranje novca ili finansiranje terorizma u vezi sa strankom ili transakcijom, kao i postojanja sumnje na istinitost prikupljenih podataka. Načini na koji advokat prikuplja podatke o stranci, stvarnom vlasniku i slično su isti kao i za ostale obveznike, a radi se o uvidu u lični dokument, izvode iz zvaničnog javnog registra i drugu poslovnu dokumentaciju.
Član 58. zakona predviđa obavezu advokata da obavesti Upravu ukoliko utvrdi da u vezi sa licem ili transakcijom postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma. obaveza se odnosi i na planiranu transakciju, kao i ukoliko stranka traži savet od advokata u vezi sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma.
Član 59. daje ovlašćenja Upravi da može da zahteva od advokata podatke, informacije i dokumentaciju neophodne za otkrivanje i dokazivanje pranja novca ili finansiranja terorizma, ukoliko Uprava oceni da u vezi sa određenim transakcijama ili licima postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, i propisuje obavezu advokatu da postupi po zahtevu Uprave.
U članu 60. Zakona predviđeni su izuzeci u kojima advokat nije u obavezi da dostavi podatke Upravi. To su podaci prikupljeni prilikom utvrđivanja pravnog položaja stranke ili njenom zastupanju u sudskom postupku ili u vezi sa sudskim postupkom, što podrazumeva i davanje saveta o pokretanju ili izbegavanju tog postupka, bez obzira da li je taj podatak pribavljen pre, u toku ili nakon sudskog postupka.
Član 61. Zakona predviđa obavezu izrade liste indikatora za prepoznavanje lica i transakcija za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, kao i obavezu unošenja postojeće liste indikatora.
Član 62. propisuje vođenje evidencije, i to o uspostavljenim poslovnim odnosima i transakcijama za koje postoje osnovi sumnje na pranje novca i finansiranje terorizma.
Obveznici su i javni beležnici u skladu sa posebnim odredbama ovog zakona.
Glava IV koja nosi naziv RADNJE I MERE KOJE PREDUZIMAJU JAVNI BELEŽNICI obuhvata:
– Čl. 63. Utvrđivanje identiteta stranke – propisuje da javni beležnik utvrđuje identitet stranke u skladu sa propisima koji regulišu javnobeležničku delatnost, što znači da javni beležnik primenjuje postupak za identifikaciju koji koristi u obavljanju svoje osnovne delatnosti.
– Čl. 64. Obaveštavanje Uprave o licima i transakcijama za koje postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma – propisuje da ukoliko javni beležnik, prilikom sastavljanja javnobeležničkog zapisa i potvrđivanja privatne isprave (solemnizacije), utvrdi da u vezi sa strankom ili transakcijom postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, dužan je da o tome bez odlaganja obavesti Upravu. U ovom članu se uređuje se i način obaveštavanja Uprave.
– Čl.65. Dužnost davanja podataka – daje ovlašćenja Upravi da može da zahteva od javnih beležnika podatke, informacije i dokumentaciju neophodnu za otkrivanje i dokazivanje pranja novca ili finansiranja terorizma, ukoliko Uprava oceni da u vezi sa određenim transakcijama ili licima postoje osnovi sumnje da se radi o pranju novca ili finansiranju terorizma, i propisuje obavezu javnom beležniku da postupi po zahtevu Uprave.
– Čl. 66. Obavezu sastavljanja i primene liste indikatora – propisuje da da Javnobeležnička komora sastavlja listu indikatora, kao i obavezu javnih beležnika da je primenjuju.
– Čl. 67. Način vođenja evidencija – propisuje da Javni beležnik vodi evidenciju podataka o strankama i transakcijama koji su dostavljeni Upravi na način propisan Javnobeležničkim poslovnikom.
Kako se navodi u obrazloženju čl. 63–67. Zakona se odnose na obaveze javnih beležnika, a imajući u vidu specifičnosti njihove profesije, to jest činjenice da su stručnjaci iz oblasti prava kojima je povereno javno ovlašćenje da sastavljaju isprave o pravnim poslovima i drugim činjenicama koje su od značaja za promet novca, roba i usluga, da preuzimaju na čuvanje isprave, novac i druge predmete, kao i da u svojstvu poverenika suda sprovode i neke sudske postupke, Ovo je razlog što je obim radnji i mera koje preduzimaju javni beležnici uži od obima radnji i mera propisanih za druge obveznike.
Izvor: Izvod iz Zakona preuzet iz pravne baze „Propis Soft“, Redakcija Profi Sistem Com-a
Izvor: Izvod iz obrazloženja predloga Zakona pruzet sa sajta Narodne skupštine Republike Srbije (www.parlament.rs)
