Zakon o utvrđivanju porekla imovine i posebnom porezu (“Sl. glasnik RS”, br. 18/2020 i 18/2021) – u daljem tekstu: Zakon primenjuje se od 12. marta 2021. god. Ovim Zakonom uređuju se uslovi, način i postupak pod kojima se utvrđuje imovina i uvećanje imovine fizičkog lica i poseban porez na uvećanje imovine za koju fizičko lice ne može da dokaže da je steklo na zakonit način, kao i organi nadležni za sprovođenje ovog Zakona.
Iako je Zakon prvobitno objavljen u „Sl. glasniku RS”, br. 18/2020, a stupio na snagu 11. marta 2020. godine, počeo je da se primenjuje tek 12. marta 2021. godine. Prelaznim odredbama je propisano da će se podzakonski akti predviđeni ovim zakonom doneti u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu ovog Zakona.
Od podzakonskih akata doneta je Uredba o načinu i postupku utvrđivanja rednosti imovine i prihoda fizičkog lica i izdataka za privatne potrebe fizičkog lica („Sl. glasnik RS“, br. 23/2021) koja se primenjuje od 17. marta 2021. godine. Ovom uredbom bliže se uređuje način i postupak utvrđivanja vrednosti imovine fizičkog lica na početku i na kraju kalendarske godine, izdataka za privatne potrebe fizičkog lica u kalendarskoj godini i prijavljenih prihoda fizičkog lica u kalendarskoj godini koji su uvećani za iznos prihoda koji ne podleže oporezivanju u Republici Srbiji, besteretno stečene imovine, imovine stečene zaduživanjem, odnosno imovine stečene na drugi zakonit način i poreske osnovice na koju se utvrđuje poseban porez.
Pre početka primene Zakona o izmenama i dopunama Zakona o utvrđivanju porekla imovine i posebnom porezu („Sl. glasnik RS”, br. 18/2021), usvojene su izmene, te je izraz „nezakonito stečena imovina” promenjen u „imovina na koju se utvrđuje poseban porez”, kako se ovaj izraz ne bi poistovećivao sa izrazom „imovina proistekla iz krivičnog dela”. Dodat je izraz „izdaci za privatne potrebe fizičkog lica” koji je definisan kao izdaci koje je fizičko lice imalo za privatne potrebe, a radi utvrđivanja porekla prihoda koje je steklo fizičko lice a nije ih potrošilo na sticanje imovine. Izmenama je predviđeno i propisivanje nadležnosti Poreske uprave za naplatu posebnog poreza kao i da se podaci do kojih Poreska uprava dođe u postupku utvrđivanja porekla imovine i posebnog poreza ne predstavljaju profesionalnu tajnu, već tajne podatke u skladu sa Zakonom o poreskom postupku i poreskoj administraciji („Sl. glasnik RS“, br. 80/2002, 84/2002-isp., 23/2003-isp., 70/2003, 55/2004, 61/2005, 85/2005-dr.zakonik, 62/2006-dr.zakon, 61/2007, 20/2009, 72/2009-dr.zakon, 53/2010, 101/2011, 2/2012-isp., 93/2012, 47/2013, 108/2013, 68/2014, 105/2014, 91/2015-aut.tumačenje, 112/2015, 15/2016, 108/2016, 30/2018, 95/2018, 86/2019 i 144/2020), kako je navedeno u obrazloženju predloga zakona.
1. Postupak utvrđivanja porekla imovine
S obzirom da postupak spovodi Poreska uprava primenjuju se odredbe zakona koji uređuje poreski postupak i poresku administraciju, izuzev odredaba o zastarelosti utvrđivanja i naplate poreza, kao i odredbe drugih zakona kada se radi o porezima po osnovu zakonito stečenih prihoda, odnosno imovine.
Za vođenje postupka utvrđivanja imovine i posebnog poreza u skladu sa ovim zakonom nadležna je Poreska uprava, propisana su i ovlašćenja jedinice Poreske uprave prilikom pribavljanja podataka kao i saradnja sa državnim organima.
Postupak utvrđivanja imovine i posebnog poreza pokreće se i vodi po službenoj dužnosti, a sastoji se od prethodnog postupka i postupka kontrole i utvrđivanja posebnog poreza.
Prethodni postupak sprovodi Poreska uprava na osnovu analize rizika.
Članom 13. Zakona je propisano da u prethodnom postupku jedinica Poreske uprave utvrđuje uvećanje imovine na osnovu podataka kojima raspolaže i podataka koje prikupi od drugih organa i organizacija, pravnih ili fizičkih lica i upoređuje ih sa prijavljenim prihodima u određenom periodu
Ono što je primetno u ovom zakonu je da žalba protiv rešenja jedinice Poreske uprave odlaže izvršenje rešenja, što je izuzetak od opšteg pravila poreskog postupka.
U Zakonu su objašnjeni pojedini izrazi koji se odnose na imovinu i propisano je kada Poreska uprava snosi teret dokazivanja, a kada fizičko lice.
Kada se radi o uvećanju imovine u odnosu na prijavljene prihode fizičkog lica teret dokazivanja je na Poreskoj upravi, dok je na fizičkom licu teret dokazivanja da je na zakonit način steklo imovinu u delu u kome uvećanje njegove imovine nije u skladu sa prijavljenim prihodima.
Zakon propisuje i odnos prema krivičnom postupku, odnosno ako je u krivičnom postupku pravnosnažnom presudom utvrđena imovinska korist pribavljena krivičnim delom, ali i plaćen poseban porez prema ovom zakonu, sud uračunava iznos plaćenog posebnog poreza u imovinsku korist pribavljenu krivičnim delom.
2. Obaveze lica nadležnih za sprovođenje zakona
Zaposleni koju odlučuju o žalbi u vezi sa posebnim propisima dužni su da pohađaju stalnu obuku, a takođe i sudije Upravnog suda koje sude po tužbi protiv konačnih rešenja o posebnom porezu moraju imati završenu obuku za sticanje posebnih znanja o postupku utvrđivanja imovine i posebnom porezu.
Zakon propisuje i dužnost zaposlenih da dostave podatke o imovnom stanju, koje podatke evidentira i proverava Agencija za sprečavanje korupcije, prema zakonu kojim se uređuje njen rad.
Propisana je i bezbednosna provera lica pre stupanja na rad, tokom rada i godinu dana nakon prestanka rada u Jedinici Poreske uprave.
3. Obaveze drugih lica
Članom 24. Zakona je propisano da sva lica koja u postupku utvrđivanja imovine i posebnog poreza dođu do podataka u vezi sa tim postupkom dužna su da čuvaju te podatke kao tajne podatke u smislu zakona kojim se uređuje poreski postupak i poreska administracija.
Zakon predviđa i novčane kazne kada pravno lice, preduzetnik, fizičko lice i odgovorno lice u pravnom licu, državnom organu i organizaciji, organu autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave i imaocu javnih ovlašćenja, na zahtev jedinice Poreske uprave i u roku koji ona odredi ne dostavi podatke kojima raspolaže, kao i fizičko lice koje ne čuva podatke do kojih je došlo u postupku utvrđivanja imovine i posebnog poreza.
4. Imovina koja se uzima u obzir
Članom 14. Zakona predviđeno je da se u postupku kontrole utvrđuje imovina na koju se utvrđuje poseban porez fizičkog lica i njena vrednost. Pri utvrđivanju vrednosti imovine uzima se u obzir celokupna imovina fizičkog lica propisana čl. 11. Zakona, naročito: 1) nepokretne stvari (stan, kuća, poslovna zgrada i prostorije, garaža, zemljište i dr.); 2) finansijski instrumenti; 3) udeli u pravnom licu; 4) oprema za obavljanje samostalne delatnosti; 5) motorna vozila, plovni objekti i vazduhoplovi; 6) štedni ulozi i gotov novac; 7) druga imovinska prava. Način i postupak utvrđivanja vrednosti imovine i prihoda fizičkog lica propisuje Vlada.
Od vrednosti imovine na koju se utvrđuje poseban porez zavisi i utvrđivanje osnovice posebnog poreza, a koju čini zbir revalorizovane vrednosti te imovine za svaku kalendarsku godinu koja je bila predmet kontrole. Vrednost imovine na koju se utvrđuje poseban porez se revalorizuje indeksom potrošačkih cena od poslednjeg dana kalendarske godine za koju je utvrđena ta imovina do dana donošenja rešenja o posebnom porezu.
Jedinica Poreske uprave utvrđuje poseban porez za ceo period kontrole, primenom stope posebnog poreza od 75% na poresku osnovicu koja je utvrđena prema ovom zakonu.
5. Ocena koristi
Pravi domašaj zakona i njegova korisnost zavisi isključivo od ljudi koji ga primenjuju, tako da je nezahvalno unapred davati ocene.
Izvor: Izvod iz propisa preuzet iz programa „Propis Soft“, Redakcija Profi Sistem Com-a
Izvor: Izvod iz Predloga preuzet sa sajta Narodne Skupštine (www.parlament.gov.rs)
