U jeku traženja odgovora na pitanja dozvoljenosti upotrebe kakvih sredstava, oružja ili čega drugog prema okupljenim ljudima koji izražavaju protest povodom nekih događaja, konkretno zvučnog topa, treba poći od međunarodnih konvencija i domaćih važećih propisa, koji regulišu slobodu okupljanja i udruživanja, policijska ovlašćenja, uslova za njjihovu primenu, vrstama naoružanja, municije, sredstava prinude i opremi policijskih službenika.
Prema Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, izmenjena u skladu sa Protokolom broj 11, koja je sačinjena 4. novembra 1950. godine u Rimu, Protokolu uz Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koji je sačinjen 20. marta 1952. godine u Rimu, Protokolu broj 4 uz Konvenciju o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda kojim se obezbeđuju izvesna prava i slobode koji nisu uključeni u Konvenciju i Prvom Protokolu uz nju, koji je sačinjen 16. septembra 1963. godine u Strazburu, Protokolu broj 6 uz Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda o ukidanju smrtne kazne, koji je sačinjen 28. aprila 1983. godine u Strazburu, Protokolu broj 7 uz Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koji je sačinjen 22. novembra 1984. godine u Strazburu, Protokolu broj 12 uz Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, koji je sačinjen 4. novembra 2000. godine u Rimu i Protokolu broj 13 uz Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda o ukidanju smrtne kazne u svim okolnostima, koji je sačinjen 3. maja 2002. godine u Viljnusu, koja je ratifikovana Zakonom o ratifikaciji (“Sl. list SCG – Međunarodni ugovori”, br. 9/2003, 5/2005 i 7/2005 – ispr. i “Sl. glasnik RS – Međunarodni ugovori”, br. 12/2010 i 10/2015) i to odredbi člana Član 11, predviđena je:
Sloboda okupljanja i udruživanja
1. Svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i slobodu udruživanja s drugima, uključujući pravo da osniva sindikat i učlanjuje se u njega radi zaštite svojih interesa.
2. Za vršenje ovih prava neće se postavljati nikakva ograničenja, osim onih koja su propisana zakonom i neophodna u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbednosti ili javne bezbednosti, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih. Ovim se članom ne sprečava zakonito ograničavanje vršenja ovih prava pripadnicima oružanih snaga, policije ili državne uprave.
Odredbama člana 34, 64-66, 68 i 70 Zakona o policiji (“Sl. glasnik RS”, br. 6/2016, 24/2018 i 87/2018) propisane su vrste policijskih ovlašćenja, uslovi za njihovu primenu, službeno oružje, sredstva prinude, oprema:
Vrste policijskih ovlašćenja
U obavljanju policijskih poslova policijski službenici u statusu ovlašćenih službenih lica primenjuju policijska ovlašćenja utvrđena ovim i drugim zakonom.
Policijska ovlašćenja jesu:
1) upozorenje i naređenje;
2) provera i utvrđivanje identiteta lica i identifikacija predmeta;
3) pozivanje;
4) dovođenje;
5) zadržavanje lica i privremeno ograničenje slobode kretanja;
6) prikupljanje obaveštenja;
7) privremeno oduzimanje predmeta;
8) pregled prostora, objekata, dokumentacije i kontradiverzioni pregled;
9) zaustavljanje i pregledanje lica, predmeta i saobraćajnih sredstava;
10) obezbeđenje i pregled mesta događaja;
11) upotreba tuđeg saobraćajnog sredstva i sredstva veze;
12) utvrđivanje prisustva alkohola i/ili psihoaktivnih supstanci;
13) vršenje bezbednosnih provera;
14) prijem nađenih stvari;
15) upotreba sredstava prinude;
16) druga ovlašćenja predviđena zakonom.
Način primene policijskih ovlašćenja iz stava 2. ovog člana propisuje ministar.
Uslovi za primenu policijskih ovlašćenja
Pre primene policijskog ovlašćenja policijski službenik dužan je da se uveri da su ispunjeni svi zakonski uslovi za primenu ovlašćenja i odgovoran je za tu procenu.
Policijski službenik primenjuje policijska ovlašćenja po sopstvenoj inicijativi, po naređenju nadređenog službenika, po nalogu javnog tužioca ili drugog nadležnog organa izdatom u skladu sa drugim posebnim zakonom.
Kad je nadređeni službenik prisutan, policijska ovlašćenja primenjuju se po njegovom naređenju, izuzev ako nema vremena da se čeka na to naređenje i mora se bez odlaganja postupiti po sopstvenoj inicijativi.
Prilikom primene policijskih ovlašćenja policijski službenik postupa u skladu sa zakonom i drugim propisom i poštuje standarde postavljene Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, Osnovnim principima UN o upotrebi sile i vatrenog oružja od strane službenih lica koja sprovode zakon, Evropskim kodeksom policijske etike i drugim međunarodnim aktima koji se odnose na Policiju.
Na način utvrđen zakonom, ako je to u datoj situaciji moguće i ne bi ugrozilo izvršenje policijskog zadatka, lice prema kome se primenjuje policijsko ovlašćenje ima pravo da bude upoznato sa razlozima za to, da ukaže na okolnosti koje smatra bitnim s tim u vezi, da bude upoznato sa identitetom policijskog službenika, koji se predstavlja i legitimiše, i da traži prisustvo lica koje uživa njegovo poverenje.
Predstavljanje pre primene ovlašćenja
Policijski službenik se, pre početka primene policijskog ovlašćenja, predstavlja pokazivanjem službene značke i službene legitimacije, a policijski službenik u uniformi samo na zahtev lica prema kome primenjuje ovlašćenje.
Izuzetno, policijski službenik neće se predstaviti na način iz stava 1. ovog člana ako okolnosti primene policijskog ovlašćenja u konkretnom slučaju ukazuju da bi to moglo ugroziti postizanje zakonitog cilja. U tom slučaju policijski službenik će, tokom primene policijskog ovlašćenja, na svoje svojstvo upozoriti rečju: “Policija”.
Po prestanku okolnosti iz stava 2. ovog člana policijski službenik će se predstaviti na način iz stava 1. ovog člana.
Princip srazmernosti
Primena policijskog ovlašćenja mora biti srazmerna potrebi zbog koje se preduzima.
Primena policijskog ovlašćenja ne sme izazvati veće štetne posledice od onih koje bi nastupile da policijsko ovlašćenje nije primenjeno.
Između više policijskih ovlašćenja primeniće se ono kojim se zadatak može izvršiti sa najmanje štetnih posledica i za najkraće vreme.
Prilikom primene sredstava prinude nastojaće se da njihova upotreba bude postupna, odnosno od najlakšeg prema težem sredstvu prinude i, u svakom slučaju, uz minimum neophodne sile.
Primena ovlašćenja prema maloletnim licima
Policijska ovlašćenja prema maloletnom licu primenjuju svi policijski službenici, osim prikupljanja obaveštenja u svojstvu građanina (oštećenog, svedoka) i saslušanja maloletnika u svojstvu osumnjičenog, koja primenjuje policajac za maloletnike.
Policajac za maloletnike je policijski službenik kriminalističke policije koji obavlja poslove prevencije i suzbijanja maloletničkog kriminala i koji je završio obuku u oblasti prava deteta i maloletničkog krivičnog prava.
Ovlašćenja iz stava 1. ovog člana, primeniće i drugi policijski službenik koji je završio obuku u oblasti prava deteta i maloletničkog krivičnog prava, ako zbog okolnosti slučaja ne može da postupa policajac za maloletnike.
Prema maloletnim učiniocima prekršaja postupaju uniformisani policijski službenici koji su završili obuku u oblasti prava deteta i maloletničkog krivičnog prava.
Prilikom primene policijskih ovlašćenja policijski službenici dužni su da vode računa o dostojanstvu ličnosti maloletnog lica, psihičkim, emocionalnim i drugim ličnim svojstvima i zaštiti njegove privatnosti.
Način i uslove primene policijskih ovlašćenja prema maloletnim licima propisuje ministar unutrašnjih poslova, uz saglasnost ministra nadležnog za poslove pravosuđa.
Dužnosti i prava policijskih službenika u obavljanju policijskih poslova
Službeno oružje i sredstva prinude
Policijski službenik u statusu ovlašćenog službenog lica ima dužnost i pravo da nosi službeno oružje i municiju.
Službeno oružje i municiju, kao i druga sredstva prinude, policijski službenik u statusu ovlašćenog službenog lica upotrebljava pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Policijski službenik u statusu lica na posebnim dužnostima nema pravo da nosi službeno oružje i municiju niti da primenjuje sredstva prinude.
Vrste naoružanja i municije, kao i sredstava prinude, odnosno opreme koju upotrebljavaju policijski službenici u statusu ovlašćenog službenog lica propisuje Vlada.
Prema Uredi o vrstama naoružanja, municije, sredstava prinude i opremi policijskih službenika (“Službeni glasnik RS”, broj 63 od 28. jula 2023):
Član 2.
Naoružanjem, u smislu ove uredbe, smatra se osnovno i posebno naoružanje sa pripadajućom municijom, koje se koristi u obavljanju poslova ovlašćenih službenih lica.
Sredstvima prinude, u smislu ove uredbe, smatraju se one vrste sredstava prinude koje se primenjuju pod uslovima propisanim zakonom, osim fizičke snage.
Opremom, u smislu ove uredbe, smatra se oprema koja se koristi u obavljanju poslova policijskih službenika i koja se, po pravilu, nosi uz uniformu.
Pored opreme propisane ovom uredbom, policijski službenici u obavljanju poslova iz nadležnosti organizacione jedinice koriste i drugu opremu koja ne predstavlja naoružanje i sredstva prinude.
II. NAORUŽANJE
Član 3.
Naoružanje može biti osnovno i posebno naoružanje.
Član 4.
Osnovno naoružanje je poluautomatski pištolj kalibra 9 mm ili revolver kalibra 38 specijal.
Član 5.
Posebno naoružanje je:
1) kratko i dugo vatreno oružje (repetirajuće, poluautomatsko i automatsko) kalibra do 20 mm;
2) gasno oružje;
3) signalno oružje;
4) oružje za ispaljivanje hemijskih sredstava.
Posebno naoružanje specijalne i posebnih jedinica policije uređuje se posebnim propisom.
III. SREDSTVA PRINUDE
Član 6.
Vrste sredstava prinude su:
1) raspršivač sa nadražujućim sredstvom;
2) elektromagnetna sredstva;
3) službena palica;
4) sredstva za vezivanje;
5) specijalna vozila;
6) službeni psi;
7) službeni konji;
8) sredstva za zaprečavanje;
9) uređaji za izbacivanje mlazeva vode;
10) hemijska sredstva;
11) posebne vrste oružja i sredstava;
12) vatreno oružje.
IV. OPREMA
Član 7.
Oprema policijskih službenika je:
1) oprema pripadnika policije;
2) oprema pripadnika Specijalne antiterorističke jedinice;
3) oprema pripadnika posebnih jedinica policije;
4) oprema pripadnika vatrogasno-spasilačkih jedinica.
Oprema iz stava 1. tač. 1–3) ovog člana može biti osnovna i dodatna.
Na pojedinačnim delovima opreme, odnosno dodatne opreme iz stava 1. ovog člana, nalaze se oznake na osnovu kojih se može utvrditi identitet policijskog službenika.Dodatna oprema pripadnika posebnih jedinice policije
Dodatna oprema pripadnika Žandarmerije
Član 13.
Dodatna oprema uz interventnu uniformu pripadnika Žandarmerije je:
1) oprema pripadnika Žandarmerije koja se koristi prilikom obavljanja redovnih poslova i zadataka;
2) oprema pripadnika Žandarmerije koji obavljaju delatnosti na vodi, na plovilima i pod vodom;
3) oprema pripadnika Žandarmerije koji obavljaju delatnosti i obuku u turističko-planinskim centrima;
4) oprema pripadnika Žandarmerije koji obavljaju delatnosti korišćenjem kvadova;
5) oprema pripadnika Žandarmerije koji obavljaju delatnosti borbenim vozilima;
6) oprema pripadnika Žandarmerije koji obavljaju delatnost snajperiste.
Dodatna oprema pripadnika Helikopterske jedinice
Član 14.
Dodatna oprema uz interventnu uniformu pripadnika Helikopterske jedinice je oprema pripadnika vazduhoplovne tehnike.
Dodatna oprema pripadnika Jedinice za obezbeđenje određenih ličnosti i objekata (JZO)
Član 15.
Dodatna oprema uz interventnu uniformu pripadnika JZO je oprema pripadnika JZO koja se koristi prilikom obavljanja redovnih poslova i zadataka.
Dodatna oprema pripadnika Jedinice za zaštitu (JZ3)
Član 16.
Dodatna oprema uz interventnu uniformu pripadnika JZ3 je oprema pripadnika JZ3 koja se koristi prilikom obavljanja redovnih poslova i zadataka.
Dodatna oprema pripadnika Policijske brigade
Član 17.
Dodatna oprema uz interventnu uniformu pripadnika Policijske brigade je:
1) oprema koja se koristi prilikom obavljanja redovnih poslova i zadataka;
2) oprema za pripadnike Policijske brigade – vodiče službenog psa;
3) oprema za pripadnike Policijske brigade – konjanike;
4) oprema za pripadnike Policijske brigade koji obavljaju poslove protivdiverzione zaštite.
Dodatna oprema pripadnika Interventne jedinice 92
Član 18.
Dodatna oprema uz interventnu uniformu pripadnika Interventne jedinice 92 je dvodelni vodootporni komplet.
g) Oprema pripadnika vatrogasno-spasilačkih jedinica
Član 19.
Oprema koja se koristi uz uniformu pripadnika vatrogasno-spasilačkih jedinica je:
1) taktički ranac;
2) transportna torba;
3) suva transportna vreća;
4) taktički opasač sa dodacima;
5) maska sa filterom;
6) polu maska sa filterom;
7) multifunkcionalni nož;
8) štitnici za laktove i kolena;
9) torbica za držanje aporta i povodnika;
10) zaštitna oprema za službene pse.
Oprema koja se koristi uz radnu uniformu pripadnika vatrogasno-spasilačkih jedinica je:
1) oprema za vatrogasce – spasioce koji se angažuju na vanrednim događajima u terenskim uslovima;
2) oprema za vatrogasce – spasioce koji izvode obuke;
3) oprema za vatrogasce – spasioce koji obavljaju poslove održavanja vatrogasno-spasilačkih uređaja, sprava i opreme;
4) oprema za vatrogasce – spasioce koji obavljaju vatrogasno-spasilačke poslove na planinama u ekstremno hladnim uslovima u turističko-planinskim centrima.
Član 20.
Oprema uz interventnu uniformu pripadnika vatrogasno-spasilačkih jedinica je:
1) oprema za intervencije u vanrednim događajima na otvorenom prostoru (požari niskog rastinja, šumski požari i druge intervencije);
2) oprema za članove specijalističkih timova za spasavanje i rad na vodi;
3) oprema za članove specijalističkih timova za spasavanje iz ruševina;
4) oprema pripadnika vatrogasno-spasilačkih jedinica prilikom obavljanja poslova korišćenjem motornih sanki i kvadova u zimskim uslovima;
5) oprema pripadnika vatrogasno-spasilačkih jedinica prilikom obavljanja poslova zaštite i spasavanja;
(6)oprema za pripadnike vatrogasno-spasilačkih jedinica – vodiče službenih pasa.
Nakon analize celokupne pravne regulative, koja se posredno ili neposredno odnosi na ovo pitanje, možemo da zaključimo da zvučni top, kao oružje-sredstvo, nije propisano u našem zakonodavstvu kao dozvoljeno za upotrebu, niti je kao dozvoljeno propisano međunarodnim propisima.
Dakle, njegova upotreba nije regulisana, pa stim u vezi nije ni dozvoljena.
U slučaju njegove upotrebe, zavisno od toga ko ga koristi, pretpostavimo ovlašćeni državni organi, imali bi učinioce krivičnih dela protiv službene dužnosti u sticaju sa krivičnim delima protiv opšte sigurnosti ljudi i imovine, propisana Krivičnim zakonikom (“Sl. glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014, 94/2016, 35/2019 i 94/2024) .
Tako bi se u radnjama onih koji upotrebe zvučni top sticali elementi krivičnog dela:
Zloupotreba službenog položaja
Službeno lice koje iskorišćavanjem svog službenog položaja ili ovlašćenja, prekoračenjem granice svog službenog ovlašćenja ili nevršenjem svoje službene dužnosti pribavi sebi ili drugom fizičkom ili pravnom licu kakvu korist, drugom nanese kakvu štetu ili teže povredi prava drugog,
kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina.
A takođe i krivičnog dela:
Izazivanje opšte opasnosti
(1) Ko požarom, poplavom, eksplozijom, otrovom ili otrovnim gasom, radioaktivnim ili drugim jonizujućim zračenjem, električnom energijom, motornom silom ili kakvom drugom opšteopasnom radnjom ili opšteopasnim sredstvom izazove opasnost za život ili telo ljudi ili za imovinu većeg obima,
kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina i novčanom kaznom.
(2) Kaznom iz stava 1. ovog člana kazniće se službeno ili odgovorno lice koje ne postavi propisane uređaje za zaštitu od požara, poplave, eksplozije, otrova ili otrovnog gasa, radio-aktivnih ili drugih jonizujućih zračenja, električne energije ili drugih opasnih sredstava ili ove uređaje ne održava u ispravnom stanju ili ih u slučaju potrebe ne stavi u dejstvo ili uopšte ne postupa po propisima ili tehničkim pravilima o merama zaštite i time izazove opasnost za život ili telo ljudi ili za imovinu većeg obima.
(3) Ako su dela iz st. 1. i 2. ovog člana učinjena na mestu gde je okupljen veći broj ljudi,
učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do osam godina i novčanom kaznom.
(4) Ako je delo iz stava 1. ovog člana učinjeno upotrebom vatrenog oružja,
učinilac će se kazniti zatvorom od dve do deset godina.
(5) Ako je delo iz st. 1, 3. i 4. ovog člana učinjeno iz nehata,
učinilac će se kazniti zatvorom do tri godine.
Takođe,zavisno od posledica:
Teška dela protiv opšte sigurnosti
(1) Ako je usled dela iz čl. 278. st. 1. do 3, 279. stav 1, 280. st. 1. i 2, 281. stav 1. i 284. ovog zakonika, nastupila teška telesna povreda nekog lica ili imovinska šteta velikih razmera,
učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do osam godina.
(2) Ako je usled dela iz čl. 278. st. 1. do 4, 279. st. 1. i 2, 280. st. 1. i 2, 281. stav 1. i 284. ovog zakonika nastupila smrt jednog ili više lica,
učinilac će se kazniti zatvorom od dve do dvanaest godina.
(3) Ako je usled dela iz čl. 278. stav 5, 280. stav 3. i 281. stav 2. ovog zakonika nastupila teška telesna povreda nekog lica ili imovinska šteta velikih razmera,
učinilac će se kazniti zatvorom od šest meseci do pet godina.
(4) Ako je usled dela iz čl. 278. stav 5, 280. stav 3. i 281. stav 2. ovog zakonika nastupila smrt jednog ili više lica,
učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do osam godina.
Izvor: Izvodi iz propisa preuzeti su iz programa „Propis Soft“, Redakcija Profi Sistem Com-a.