Ovaj tekst je ekstrakt iz stručnog komentara „Kad prestaje radni odnos ako se zaposleni ne vrati na rad nakon mirovanja?“, koji je u celosti objavljen u časopisu Rad, prava i obaveze, br. 15, avgust 2024. god.
U komentaru “Kada nastupa mirovanje radnog odnosa?” sam otvorio temu, dao uvod i predstavio osnovne postavke predviđene propisima. Inače, sve ograde i napomene date na početku tog komentara važe i ovde.
Pravo zaposlenog da se vrati na rad kod poslodavca i obavezom da to učini u propisanom roku razmatrao sam u “Zašto je važno poštovati rok za vraćanje na rad kod mirovanja radnog odnosa?”.
Ovde ću se pozabaviti tehničkim pitanjima, odnosno procedurom, odnosno time šta činiti ako se zaposleni ne vrati na rad nakon mirovanja radnog odnosa?
1. Zašto se se zaposleni odjavljuje kod mirovanja radnog odnosa?
Zato što je takav sistem, i tako je propisano. Možda je moglo i drugačije, ali, ovde se bavim onim kako je sada.
Kako god, u bilo kom slučaju kad nastupi mirovanje radnog odnosa, onda sva prava iz radnog odnosa miruju (ne prima se plata, ne teče staž osiguranja, ne uplaćuju se doprinosi…), što će reći da se radni odnos faktički prekida, iako to nije konstatovano nekim formalnim aktom. A nakon isteka mirovanja, radni odnos će se faktički ponovo uspostaviti.
Jer, kad god zaposleni ne ostvaruje prava iz radnog odnosa, dolazi do mirovanja radnog odnosa i tehničke odjave iz registra socijalnog osiguranja. Praktično, on više ne radi kod tog poslodavca, dok se ne ukine taj status mirovanja. Znači, takvi zaposleni, tehnički i nisu u radnom odnosu.
Inače, sve prijave i odjave zaposlenih lica tehnički idu preko jedinstvenog Centralnog registra obaveznog socijalnog osiguranja (u daljem tekstu: CROSO), koji je osnovan Zakonom o Centralnom registru obaveznog socijalnog osiguranja („Sl. glasnik RS”, br. 30/2010, 44/2014 – dr. zakon i 116/2014) a nastavio je sa radom u skladu sa Zakonom o Centralnom registru obaveznog socijalnog osiguranja („Službeni glasnik RS”, br. 95/2018 i 91/2019). To je jedinstvena elektronski vođena baza podataka o obveznicima doprinosa za obavezno socijalno osiguranje, osiguranicima i osiguranim licima u koju se podaci unose i čuvaju u skladu sa zakonom. Praktično, CROSO je jedinstveni “uslužni” portal odnosno objedinjena evidencija, preko koga se podaci prosleđuju registrima penzijsko-invalidskog, zdravstvenog i osigurnja od nezaposlenosti. I tu nastaju poteškoće u praksi, jer te baze su pravljene u različita vremena i tehnički su veoma različite, što naravno uzrokuje razne tehničke probleme.
2. Kako tehnički ide postupak odjave zbog mirovanja radnog odnosa?
Postupak prijave i odjave iz CROSO trenutno je uređen Uredbom o sadržini, obrascu i načinu podnošenja jedinstvene prijave na obavezno socijalno osiguranje, jedinstvenim metodološkim principima i jedinstvenom kodeksu šifara za unos podataka u Jedinstvenu bazu Centralnog registra obaveznog socijalnog osiguranja(„Sl. glasnik RS“, br. 132/2021) – u daljem tekstu: Uredba. Navednom uredbom su uređena bliža sadržina i obrazac jedinstvene prijave na obavezno socijalno osiguranje, način podnošenja jedinstvene prijave, dokazi koji se uz prijavu podnose, jedinstveni metodološki principi i jedinstveni kodeks šifara za unos podataka u jedinstvenu bazu CROSO.
Prema članu 8. Uredbe, u jedinstvenu bazu CROSO unose se podaci o osiguranju, pored ostalog a kao najavažnije datum početka, te datum i osnov prestanka osiguranja. A posebno je predviđeno da se unose datumi početka i prestanka mirovanja prava i obaveza po osnovu rada.
Članom 11. Uredbe rečeno je da Registar osiguranika, odnosno osiguranih lica, kao i evidencija obveznika doprinosa u jedinstvenoj bazi podataka sadrži, između ostalog i podatke za osiguranike koji se odnose na prekid osiguranja zbog mirovanja radnog odnosa. Znači, mirovanje radnog odnosa praktično izaziva prekid osiguranja.
U Spisku dokaza na osnovu kojih se utvrđuje svojstvo osiguranika, odnosno osiguranog lica, promene u osiguranju i prestanak svojstva osiguranika (u daljem tekstu: Spisak dokaza) koji prati Uredbu, navedeno je da se prekid osiguranja po osnovu radnog odnosa zbog mirovanja dokazuje rešenjem poslodavca. Znači potrebno je da poslodavac donese rešenje o mirovanju radnog odnosa, kojim se određuje sve (osnov, datum početka i prestanka mirovanja, rok za povratak na rad).
3. Šta činiti ako se zaposleni ne vrati na rad nakon mirovanja radnog odnosa?
Međutim, u istom gore navedenom Spisku dokaza u slučaju kada se zaposleni ne vrati na rad kod poslodavca u roku od 15 dana nakon isteka roka za neplaćeno odsustvo ili mirovanje radnog odnosa, kao dokaz (za prestanak svojstva osiguranika valjda), navedeno je rešenje o otkazu ugovora o radu. I šta to znači u stvari? Kada je taj radni odnos prestao? Da li je potrebno ponovo prijaviti zaposlenog pa ga odjaviti nakon sprovedenog postupka otkaza? A zašto bi bio prijavljivan kada mu to neće biti uračunato u staž osiguranja, jer neće biti uplaćeni doprinosi za taj period.
To su sve pitanja na koja donosilac propisa (Vlada RS) nije dao odgovore. A pošto to nije učinjeno, odgovore mora dati logika i opšta pravila pravnog sistema.
Ovde ću izneti lično mišljenje i tumačenje, odnosno ono što je moguće i potrebno uraditi.
Sam otkaz je u stvari procedura, a dan prestanka radnog odnosa je činjenica, koja se evidentira i od koje zavisi ostvarivanje prava po osnovu obaveznog osiguranja. Jer, prava po osnovu osiguranja moguće je ostvariti samo za period za koji su plaćeni propisani doprinosi.
U svemu tome, stupanje na rad je bitna činjenica za postojanje radnog odnosa. Ovde moramo napraviti malu analogiju. Prema članu 34. Zakona o radu (“Sl. glasnik RS” br. 24/2005, 61/2005, 54/2009, 32/2013, 75/2014, 13/2017-OUS, 113/2017 i 95/2018-aut.tumačenje), pri zasnivanju radnog odnosa zaposleni ostvaruje prava i obaveze iz radnog odnosa danom stupanja na rad. Ako zaposleni ne stupi na rad danom utvrđenim ugovorom o radu, smatra se da nije zasnovao radni odnos, osim ako je sprečen da stupi na rad iz opravdanih razloga ili ako se poslodavac i zaposleni drukčije dogovore.
Kod prekida osiguranja zbog mirovanja radnog odnosa, radni odnos je praktično prekinut danom početka istog. Zaposleni jedino ima pravo da se vrati na rad, nakon prestanka mirovanja. Ali, i ne mora to da učini. Tako da činjenica da li je zaposleni stupio na rad ponovo, u stvari određuje da li je došlo do obnavljnja radnog odnosa kod poslodavca (i nastavka osiguranja) ili je isti zauvek prestao danom početka mirovanja. Ako zaposleni ponovo stupi na rad, prijava osiguranja vrši se počev od tog dana, jer to je dan reaktivacije radnog odnosa.
Zato, po mom mišljenju je dovoljno da poslodavac donese rešenje kojim se konstatuje sve navedeno, i definitivno se ukida pravo zaposlenog na radni odnos kod poslodavca. Ali, ponovnu prijavu pa odjavu, nije potrebno vršiti, jer staž osiguranja je već prekinut a obaveza uplate doprinosa za obavezno osiguranje pokriva samo period dok je osiguranje trajalo. Eventualno bi mogla biti izvršena izmena osnova već podnete odjave, ukoliko sistem to dozvoli. A samo rešenje o otkazu, u stvari ima retroaktivno dejstvo, jer za razliku od onih uobičajenih, kojima se odnos prekida za ubuduće, njime se samo konstatuje trajni prestanak radnog odnosa koji je praktično izvršen danom početka mirovanja.
4. Umesto zaključka
U ovom i povezanim tekstovima sam ukazao na probleme, koji postoje a koje zakondavac nije rešio, već se moraju rešavati u hodu.
I ovo sve, nadam se, objašnjava, zašto smatram da ono što se čini kod nas, odavno nije materijal za stručnu analizu (bar ne onih koji se bave pravom), već za Riplija (Ripley), za ediciju „Verovali ili ne“, i zašto me sve zajedno podseća na ono što sam opisao na kraju teksta „Vanredno stanje u Aveniji b.b.“.
Kako god, poenta ovog i svih komentara koje pišem je apel za postavku stvari onako kako bi to trebalo biti, dakle, uređenje pravnog sistema, a ne kritika radi kritike, dokazivanja ko je u pravu, “pametovanja” i sl.
Izvor: Izvod iz propisa preuzet je iz programa „Propis Soft“, Redakcija Profi Sistem Com-a.
